Door Bert Hiemstra

De Stichting Onderzoek MKZ-crisis presenteerde vanochtend in Den Haag het rapport `Geen enkele twijfel...?`, een gedetailleerde reconstructie van de crisis die Kootwijkerbroek en wijde omstreken vanaf maart 2001 in de greep had. De vraag of er MKZ was in Kootwijkerbroek is nog niet beantwoord. Maar een reële kans dat de overheid een fatale blunder heeft gemaakt, is er wel. Lau Jansen: ,,Iedereen die dit rapport en de achterliggende documenten tot zich neemt kan niet anders dan concluderen dat er fundamentele fouten zijn gemaakt.``

KOOTWIJKERBROEK - Toen officieel bekend werd gemaakt dat er in de stallen van veehouder Teunissen aan de Kerkweg in Kootwijkerbroek MKZ was geconstateerd, dacht Lau Jansen er niet anders over dan de meeste van zijn dorpsgenoten: een merkwaardige gang van zaken. ,,Ik meende dat een en ander wel goed uitgelegd zou worden in de dagen die volgden. Maar toen dat niet gebeurde was ik vastbesloten erachter te komen of er nu echt blunders waren gemaakt of dat een en ander alleen maar heel slecht gecommuniceerd was.`` De gang van zaken wekte niet alleen zijn professionele nieuwsgierigheid als econoom, organisatie- en communicatiedeskundige. ,,Ook als inwoner van Kootwijkerbroek wilde ik gewoon weten hoe het zat.``
Het duurde niet lang of Jansen, directeur van Jansen MI consultants in Amersfoort, richtte samen met een aantal zakenlieden de Stichting Onderzoek MKZ-crisis op. Als een van de vele ging deze stichting op zoek naar de waarheid achter de mysterieuze uitbraak van de gevreesde veeziekte. Het voorlopig resultaat is een gedetailleerde reconstructie van de gebeurtenissen in de vorm van een rapport met de titel `Geen enkele twijfel...?`. Vanochtend werd het gepresenteerd in Nieuwspoort, het zenuwcentrum van de vaderlandse pers.
Welk effect de omvangrijke zoektocht naar de waarheid zal hebben, kan Jansen niet zeggen. ,,De besmetverklaring van het bedrijf van Teunissen had de ruiming van meer dan tweehonderd bedrijven tot gevolg. De dood van 55.000 dieren. En een schadepost van ruim 500 miljoen gulden, waarvan maar een fractie gecompenseerd is. En dan de enorme emotionele schade die de crisis tot gevolg heeft gehad. Als je met dat gegeven in je achterhoofd dit rapport doorneemt, rijzen de haren je te berge. De overheid heeft de plicht om al die bedrijven (niet alleen in de agrarische sector) die de schade moeten dragen, duidelijkheid te verschaffen. Met het rapport willen we geen zout in de wonden wrijven. Maar we hebben wel recht op duidelijkheid. Ook als er fouten zijn gemaakt.``

Wat is wat u betreft de meest in het oog springende bevinding?

,,Na de meldingen van Teunissen, werd zijn bedrijf bezocht door een inspectieteam. Er blijkt een aanzienlijk verschil te zitten tussen wat Teunissen bij zijn kalveren aantrof en wat het inspectieteam er zelf heeft gezien. Teunissen had het volgens de dierenartsen over 4 à 5 kwijlende kalveren met hoge koorts, een ziektebeeld dat inderdaad past bij MKZ. De dieren zouden het al een week lang minder goed doen.
Het officieel ingestelde inspectieteam nam echter wel een dier met wat kwijl in de mondhoek waar, maar geen koorts en ook geen blaren of andere afwijkingen die op MKZ kunnen duiden. De dieren blijken ook geen week ziek te zijn geweest. Bij nader inzien was dat hooguit twee of drie dagen. Vervolgens zie je dat de RVV-medewerker aan ID-Lelystad wel de beweringen van Teunissen rapporteert, maar niet de eigen waarnemingen van het team. Dat leverde bij het onderzoekslaboratorium het beeld op dat er sprake was van een zware klinische verdenking. Met als gevolg dat er op de eerste monsterinzending in totaal minstens 24 testen werden uitgevoerd, waarbij er pas rond de 20ste test sprake was van een positieve uitslag.
Het beeld dat er wel iets ernstigs aan de hand moest zijn in Kootwijkerbroek werd na verloop van tijd meer en meer overdreven. In de eerste officiële melding aan de RVV op 20 maart werd gerapporteerd dat er 1 kalf was met ontstoken tandvlees, zonder blaarvorming en zonder koorts. In een later stadium meldde het Ministerie van Landbouw aan Brussel dat er op 20 maart in Kootwijkerbroek 14 kalveren met koorts waren aangetroffen die buitensporig speekselden en kleine blaren in de mond hadden. Er is dus een enorm verschil tussen wat echt waargenomen is en wat er uiteindelijk van gemaakt is. Samen met één positieve uitslag aan het einde van een hele reeks testen is die beeldvorming de basis geweest voor de besmetverklaring van het bedrijf van Teunissen.``

Er ís een positieve testuitslag. Haalt dat niet alle twijfel onderuit?

,,Nee. Vanaf de 25ste maart ging de RVV er van uit dat het bedrijf van Teunissen besmet was. Dit gebeurde echter op basis van een uitslag van een soort DNA-test die extreem gevoelig is en ook een positieve uitslag kan geven als het monster bijvoorbeeld vervuild is, of als er sprake is van een ander virus. Die test is niet EU-goedgekeurd, al beweerde de minister tegenover de Tweede Kamer van wel. Ook is zij niet gevalideerd en niet geaccrediteerd. De testuitslag is in de stukken van ID Lelystad niet terug te vinden en moet mondeling gecommuniceerd zijn tussen ID Lelystad en de RVV. De test had nooit tot een positieve beslissing over de besmetting mogen leiden. Dat is in Kootwijkerbroek wel gebeurd.
De andere twee testen die in een later stadium positief bevonden zijn, voldoen evenmin aan de regels. Zulke testen moeten goedgekeurd zijn door de Europese Unie en door de OIE. Het laboratorium moet de testen gevalideerd hebben en moet daar ook voor geaccrediteerd zijn. ID-Lelystad is voor geen van de drie testen die de basis waren voor ruiming in Kootwijkerbroek geaccrediteerd. Dat gaat in tegen de afspraken daarover tussen het ministerie en ID-Lelystad. De werkelijke gang van zaken staat daarom wel heel erg haaks op de uitlatingen van de minister, die zich keer op keer beroept op de sterlab-accreditatie van Lelystad.

Het bijzondere van Kootwijkerbroek is dat geen enkele officieel goedgekeurde testmethode een positieve uitslag gaf. Positieve uitslagen worden alleen verkregen bij testen die níet voldoen aan alle formele eisen. In Kootwijkerbroek werd de uitslag dan ook nog eens aangemerkt als `zwak positief`. Saillant detail daarbij is dat de waarde die uit de test werd verkregen in het laboratorium in Brussel níet tot een besmetverklaring zou hebben geleid.``

Er zijn zes scenario`s mogelijk voor de vreemde gang van zaken in Kootwijkerbroek, concludeert u in het eindrapport. Dat lijkt gezien het voorgaande opvallend voorzichtig geformuleerd.

,,We hebben er bewust voor gekozen om emoties geen rol te laten spelen. Het zou kunnen dat het rapport mild overkomt. Harde conclusies hebben we bewust niet getrokken. Daar moet je ook voorzichtig mee zijn. Veel beweringen uit het Kootwijkerbroekse worden door de buitenwacht met een korreltje zout genomen. Daarom hebben we bewust een heel feitelijke en objectieve analyse willen geven van wat er precies gebeurd is. Maar iedereen die dit rapport en de
achterliggende documenten leest, zal tot de conclusie komen dat er fundamentele blunders zijn gemaakt. Er zal nog heel wat uitgelegd moeten worden.``

Verwacht u dat die uitleg er komt?

,,Ja. Op welke manier weet ik niet. De relatie tussen de overheid en de boeren is nu zo dat elke nieuwe maatregel die het ministerie neemt, met ontzettend veel wantrouwen wordt bekeken. Dat heeft alles te maken met de manier waarop de overheid tijdens de MKZ-crisis met deze materie is omgegaan. Het ministerie is er veel aan gelegen om deze impasse te doorbreken. Dat kan door duidelijkheid te geven over deze zaak. Hier ligt ook een taak voor de Tweede Kamer. Ik zou het onvoorstelbaar vinden als de politiek na de presentatie van dit rapport zegt: laat maar sudderen. Het rapport is mede op politici gericht. Het ministerie heeft destijds de schijn op zich geladen dat het overdreven aannemelijk heeft willen maken dat er MKZ was in Kootwijkerbroek. De minister heeft daarbij onwaarheden verteld in de Tweede Kamer. Dat geeft een extra recht op nadere uitleg.``

Is het niet te lang geleden om de zaak weer op de politieke agenda
te krijgen?

,,Juist niet denk ik. Als het in een eerder stadium gepresenteerd was, zouden emoties nog altijd een te belangrijke rol spelen. Een jaar geleden zaten we nog midden in een complete loopgravenoorlog met rechtszaken en procedures. Dan is het moeilijker om een goede beoordeling van de zaak te geven.``

Zijn de politieke verschuivingen in Den Haag nog van invloed op het
vervolg?
,,Ik denk dat politici na 15 mei nog meer bereid zijn om naar geluiden uit het veld te luisteren en ik acht de kans dat de MKZ-uitbraak in Kootwijkerbroek opnieuw op de politieke agenda komt, groter dan ooit.``

Bent u niet bang dat er een soort MKZ-moeheid is zowel in de Tweede Kamer als in de publieke opinie, waardoor het rapport niet opgepakt wordt.
,,Als ik zie dat we de afgelopen anderhalve week platgebeld zijn door de media en er ook vanuit de Tweede Kamer allerlei vragen loskomen denk ik dat dat absoluut niet het geval is. Denk alleen al aan de motie die de LPF-fractie in voorbereiding heeft. De LPF wil dat er bij een volgende uitbraak van een besmettelijke dierziekte controle plaatsheeft van testuitslagen van onderzoekslaboratorium ID-Lelystad. Ik heb begrepen dat de motie gesteund wordt vanuit andere partijen. Dat geeft aan dat het nog wel degelijk leeft. Je moet ook niet vergeten dat het bij de uitbraak in Kootwijkerbroek niet alleen gaat om de vraag wat er precies gebeurd is. Een minstens zo belangrijke vraag voor de politiek is: hoe voorkom je dat deze geschiedenis zich
herhaalt?``

Welk effect verwacht u van de presentatie van het rapport.
,,Dat is moeilijk te zeggen. Maar het eerlijkste zou zijn als er een deskundig, onafhankelijk en openbaar vervolgonderzoek zou komen. Wie dat gaat doen, maakt me niet uit: de Tweede Kamer, MKZ-experts of het ministerie dat een onafhankelijk bureau inschakelt. Wél belangrijk is, dat de onderzoekers toegang krijgen tot alle bronnen.``

Toegang tot álle bronnen heeft u niet gehad?
,,Nee. Helaas niet. Het ministerie en het onderzoekslaboratorium in Lelystad hebben niet mee willen werken aan het creëren van duidelijkheid over de gang van zaken in het laboratorium zelf. We hebben ons moeten baseren op verklaringen en documenten die via rechtszaken naar buiten zijn gekomen. De labdossiers zijn relevant in de bewijsvoering, met name als het gaat om de identificatie van de bloedmonsters en de interpretatie van testuitslagen. Het zijn gedetailleerde verslagen van de testprocedure.
Over de positieve test van 25 maart zei een ID-Lelystad-medewerker tijdens een verhoor in april dat de controles van die test niet klopten. Naast een test loopt altijd een controletest mee om te kijken of de test waar het om gaat betrouwbaar kan worden geacht. Het lijkt erop dat er bij deze uitslag nog veel meer aan de hand is, dan dat die test niet rechtsgeldig is.``

U verwacht dat minister Veerman alsnog over de brug komt met deze labdossiers?

,,Ik weet het niet. Bas van der Vlies (SGP-kamerlid) heeft er andermaal om gevraagd en de tweede keer is het toegezegd. Maar tot op heden is het er niet van gekomen. Ik heb begrepen dat minister Veerman in januari een bezoek brengt aan het dorp. Wellicht heeft hij dan een cadeautje voor de Kootwijkerbroekers...``
=====
Bron: Barneveldse Krant, 27 november 2002

www.barneveldsekrant.nl/mkz