Aan Hare Excellentie
Mevrouw drs. C.J. Schouten
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Postbus 20401
2500 EK  DEN HAAG

8 januari 2020

Betreft: mkz, (beschermend) enten

Geachte mevrouw Schouten,

In vervolg op de uitspraak van het CBb van gisteren in de langlopende zaak over mkz schrijven wij u vandaag.
U hebt voorafgaand aan de uitspraak het initiatief genomen de betrokken partijen op uw ministerie uit te nodigen voor een gesprek en om hun ervaringen te horen. Dat is een goede zaak. Luistert u goed naar hen. En gaat u voorop in het trekken van lessen uit het verleden en in slagvaardigheid om nieuw en goed beleid plus aanvullende noodzakelijke maatregelen z.s.m. in te voeren. Met respect voor het leven. Zoals het er in 2001 aan toe ging, dat mag nooit meer. Dat is een beschaafde natie onwaardig.
De historie: Er werd bij 26 dieren mkz geconstateerd en om de dierziekte te bestrijden is er door uw ministerie voor gekozen om 265.000 gezonde dieren te doden en te vernietigen, in plaats van  gebruik te maken van het beproefde vaccin om de dieren te beschermen tegen mkz. Ook zijn veel mensen ziek geworden (Rapport Veerkracht, 2002). Vastgesteld is  nu ook dat het sterlaboratorium ID-Lelystad indertijd onzorgvuldig en tegen diverse protocollen in heeft gehandeld bij het vaststellen van mkz (zie het deskundigenrapport van Osterhaus, Vossen en Niesters, 2019). De economie krijgt het primaat boven de belangen van mensen en dieren.

Hieronder onze punten waar wij uw aandacht voor vragen en de eerste zes punten in het draaiboek mkz op te nemen:

• Geen ‘ruimen’ van gezonde dieren. Lessen trekken uit het verleden.
• Inzet van beschermende vaccinatie bij mkz als bestrijdingsmethode. De geënte dieren blijven leven.
• Preventieve ruiming is niét toegestaan; mkz moet bewezen zijn, d.m.v. gevalideerde en geaccrediteerde tests door een laboratorium met een onberispelijke reputatie. (Zie zaak ‘Kootwijkerbroek’.)
• De stand still van 72 uur, die op alle fronten een echte stand still moet zijn, moet daarbij benut worden om onmiddellijk te gaan enten. Hier moet geen 72 uur mee gewacht worden. Dan houden we de hoeveelheid geënt product ook zo klein mogelijk.
• De afzet van (producten van) gevaccineerde dieren ís gegarandeerd.
• De ‘vrij-van-mkz-status’ dient eerder dan na zes maanden bereikt te zijn.  
• De transportkilometers voor dieren dienen drastisch af te nemen, want dit brengt grote risico’s ook voor het besmettingsgevaar mee.
• De rijksoverheid heeft een zorgplicht en is verantwoordelijk voor de gevolgen van haar beleid voor de volksgezondheid.
• Handelt u volgens uw kernwaarden (van uw website): verbindend, vernieuwend, slagvaardig en betrouwbaar. Wij voegen daar graag: ethisch verantwoord aan toe.

Met vriendelijke dank voor uw aandacht,

hoogachtend,

Stichting Ent Europa
Diet Bredenoord, secretaris

Stichting Ent Europa

www.enteuropa.nl
p/a Gelriaweg 19
8161 RK  Epe
d.bredenoord@kpnmail.nl

Aan Hare Excellentie
Mevrouw C.J. Schouten
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Postbus 20401
2500 EK  DEN HAAG

14 mei 2019

Betreft: mkz, (beschermend) enten

Hooggeachte mevrouw,

Gisteren woonden wij de waarschijnlijk laatste zitting bij van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in de zaak van boeren uit Kootwijkerbroek tegen uw ministerie. De boeren en boerinnen uit Kootwijkerbroek stonden, achttien jaar later, ongebroken voor de rechter. Dat zij het vol hebben kunnen houden, komt omdat zij waarheid en recht zoeken.

De drie onafhankelijke deskundigen, Osterhaus, Vossen en Niesters, die thans ingeschakeld waren, bleven ook na diepgaande ondervraging door de rechters, bij hun verklaring in hun deskundigenrapport. Ondanks de informatie waarover men ten langen leste kon beschikken, blijven er vele onduidelijkheden en onvolkomenheden en blijven er vraagtekens of er daadwerkelijk mkz vastgesteld kon worden in Kootwijkerbroek. Vastgesteld is ook door de deskundigen dat het sterlaboratorium ID-Lelystad indertijd onzorgvuldig en tegen diverse protocollen in heeft gehandeld. Het oordeel over deze zaak is aan de rechter.

Wij van de Stichting Ent Europa schrijven u vandaag. We zijn aan het einde van een lange reeks van procedures gekomen. Wij willen geen herhaling van wat er in 2001 is gebeurd. Er werd bij 26 dieren mkz geconstateerd en om de dierziekte te bestrijden is er door uw Ministerie voor gekozen om 265.000 gezonde dieren te doden en te vernietigen, in plaats van  gebruik te maken van het medicijn om de dieren te beschermen tegen mkz. Ook zijn veel mensen ziek geworden (Rapport Veerkracht, 2002).

Als minister van LNV bent u in de  positie – en wij zien als wij u aan het werk zien, dat u het goede nastreeft – te beslissen dat in geval van een  onverhoopte uitbraak van mkz er direct (beschermend) geënt gaat worden, in plaats van preventief gezonde dieren te doden. Er is immers een goed werkend medicijn beschikbaar! De crisis in 2001 heeft aangetoond dat niet de ruimingen het virus hebben gestopt, maar de ringentingen. De producten van geënte dieren moeten zonder problemen afgezet kunnen worden. U bent al in overleg met de supermarkten. In 2001 aten we ook zonder problemen vlees van geënte runderen uit Argentinië. Laat in uw afwegingen niet de economie, laat niet het geld prevaleren. Weeg ook ethische en sociaalpsychologische belangen mee.

Mevrouw, wij streven naar een gezonde, vitale samenleving; wij willen een rechtschapen rechtstaat. Wij doen een dringend beroep in deze op uw mogelijkheden om (beschermend) enten bij een eventuele uitbraak van mkz in te zetten.

Met vriendelijke dank voor uw aandacht,

hoogachtend,

Stichting Ent Europa
Diet Bredenoord, secretaris

Stichting Ent Europa
www.enteuropa.nl
d.bredenoord@kpnmail.nl

Aan Zijn Excellentie
Ir. M.H.P. van Dam
Ministerie van Economische Zaken
Postbus 20401
2500 EK  DEN HAAG

21 maart 2016

Betreft: Alertheid geboden vijftien jaar na uitbraak mond-en-klauwzeer

Geachte heer Van Dam,

Als u deze brief leest, is het vijftien jaar geleden dat op 21 maart 2001 mkz (mond-en-klauwzeer) werd vastgesteld in Nederland. U bent verantwoordelijk om mkz te voorkomen en te bestrijden.
 
De Stichting Ent Europa is opgericht in 2001 ten tijde van de mkz-crisis. Onze Stichting keurt het ruimen van gezonde dieren op ethische gronden af. Er is immers een goed werkend medicijn tegen mkz beschikbaar. We ijveren dan ook voor de inzet van vaccinatie bij de bestrijding van mkz bij een onverhoopte uitbraak van deze dierziekte in plaats van het preventief doden van gezonde dieren. De crisis in 2001 heeft aangetoond dat de (ring)entingen het virus hebben gestopt en niét de ruimingen. Onze stichting heeft een half miljoen handtekeningen tegen het gevoerde ruimingsbeleid in 2001 verzameld en heeft die aangeboden aan de Nederlandse en de Europese overheid. Onder de bevolking is er geen draagvlak voor ‘ruimen’ als dierziektebestrijding. De sociaal-psychologische gevolgen voor eigenaren van dieren en betrokkenen zijn groot (Rapport Veerkracht).

Door voortdurende inspanning van diverse betrokkenen is er gelukkig sinds 2001 veel veranderd in het beleid ten aanzien van mkz. Op 16 mei 2013 is tijdens een bespreking bij uw Ministerie bevestigd dat er bij een onverhoopte uitbraak van mkz besloten zal worden beschermende vaccinatie (de dieren blijven leven) in te zetten. Ook de draaiboeken voorzien hierin. De afzet van gevaccineerd product is gegarandeerd. Er is geen probleem voor de voedselveiligheid.

Onze aandachtspunten voor het mkz-beleid blijven onverkort:

• Geen ‘ruimen’ van gezonde dieren. Wij willen nooit meer de taferelen en de gevolgen uit 2001.
• Inzet van (beschermende) vaccinatie bij mkz als bestrijdingsmethode.
• Preventieve ruiming is niét toegestaan; mkz moet bewezen zijn, d.m.v. gevalideerde en geaccrediteerde tests.
• De stand still van 72 uur, die op alle fronten een echte stand still moet zijn, moet daarbij benut worden om onmiddellijk te gaan enten. Hier moet geen 72 uur mee gewacht worden. Dan houden we de hoeveelheid geënt product ook zo klein mogelijk.
• De afzet van (producten van) gevaccineerde dieren is gegarandeerd.
• De ‘vrij-van-mkz-status’ dient eerder dan na zes maanden bereikt te zijn.
• Ondanks alle goede intenties, zijn de transportkilometers drastisch toe- in plaats van afgenomen, wat grote risico’s voor het besmettingsgevaar inhoudt.
• De rijksoverheid is verantwoordelijkheid voor de gevolgen voor de volksgezondheid van haar beleid.

Wij hopen van harte dat u zich vanuit uw functie in wilt zetten voor humaan beleid, ten aanzien van mens en dier.
Ethiek dient altijd aan politiek vooraf te gaan (Levinas).

Met vriendelijke dank voor uw aandacht,

hoogachtend,

Stichting Ent Europa
Diet Bredenoord, secretaris

WE MOGEN ENTEN
En we gaan het doen ook …

DEN HAAG. Op donderdag 16 mei 2013 vond in Den Haag een bespreking plaats van medewerkers van het Ministerie van Economische Zaken (EZ) en vertegenwoordigers uit de sector over de Beleidsdraaiboeken mond- en klauwzeer (MKZ) en klassieke varkenspest (KVP). Ent Europa was vertegenwoordigd. Over vaccinatie werd tot onze vreugde in die bijeenkomst door vertegenwoordigers van het ministerie het volgende gesteld: ‘In principe is besloten bij een uitbraak van mkz te gaan bestrijden door middel van beschermende vaccinatie (de dieren blijven leven). Zodra de uitbraak wordt gemeld, zal alles in het werk gesteld worden om de benodigde vaccins te verkrijgen. In de eerste 72 uur tijdens de stand still wordt er niet gevaccineerd. In een straal van 1 km rond het besmette bedrijf wordt geruimd. Er wordt in een straal van 2 km rond het besmette bedrijf gevaccineerd. Aan het eind van de uitbraak vindt een screening plaats om te controleren of er nog dieren zijn die antistoffen hebben. Na zes maanden volgt de “vrij-van-mkz-status”. Dit zijn de plannen bij een uitbraak van mkz. EZ voelt de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat zaken optimaal verlopen. Het is een gegeven dat nu in de draaiboeken staat dat wij gaan vaccineren. De vaccinatiediscussie is afgerond; het is een gelopen race. Iedereen zou verbaasd zijn als wij niet gingen vaccineren bij een uitbraak. In de Tweede Kamer zou de staatssecretaris onmiddellijk te horen krijgen dat ze moet gaan vaccineren.’
De vertegenwoordigers van EZ melden dat binnen een maand van de staatssecretaris een uitgebreide brief over vaccinatie zal komen, waarin zij ook aangeeft wat zij doet om te zorgen dat de afzet optimaal verloopt. EZ kent de afzetdiscussie; die leeft, die wordt serieus genomen en daar wil EZ zijn bijdrage aan leveren.
De aangepaste beleidsdraaiboeken zullen nu voorgelegd worden aan Brussel. In het geval van een onverhoopte uitbraak verwacht het ministerie dan een tijdige reactie en een tijdig akkoord vanuit Brussel te krijgen.

Een belangrijke koerswijziging.

Aan Hare Excellentie mevrouw S. Dijksma
Ministerie van Economische Zaken
Postbus 20401
2500 EK DEN HAAG

18 januari 2013

Betreft: Aandacht voor beleid mond- en klauwzeer

Geachte mevrouw Dijksma,

Van harte gefeliciteerd met uw benoeming tot staatssecretaris van Landbouw op het Ministerie van Economische Zaken. Wij wenden ons tot u omdat mkz een endemische dierziekte is en derhalve permanent aandacht vraagt en omdat het draaiboek mkz van uw ministerie momenteel gewijzigd wordt.

De Stichting Ent Europa is opgericht in 2001 ten tijde van de mkz-crisis en bestaat uit boeren en burgers. De stichting heeft een half miljoen handtekeningen verzameld en heeft die aangeboden aan de Nederlandse en de Europese overheid. Dit toont aan dat er geen draagvlak is onder de bevolking voor het ruimingsbeleid als dierziektebestrijding. De Stichting keurt het ruimen van gezonde dieren op morele gronden af. Temeer omdat er een goedwerkend medicijn is. We ijveren dan ook voor de inzet van vaccinatie bij de bestrijding van mkz bij een onverhoopte uitbraak van deze dierziekte.

De crisis in 2001 heeft aangetoond dat de (ring)entingen het virus hebben gestopt en niét de ruimingen.

Een vaccin tegen mkz is beschikbaar, voorkomt (verspreiding van de) ziekte en aantasting van het welzijn van dieren en mag hen daarom niet onthouden worden. Vaccineren is een middel om onze dieren gezond te houden en heeft geen effect op de kwaliteit van producten en op de voedselveiligheid. Bij een onverhoopte uitbraak van mkz dienen gezonde dieren beschermd te worden, ook vanuit ethisch oogpunt. Voorts is dit beleid noodzakelijk ten behoeve van de volksgezondheid (zie het rapport Veerkracht (2002) van uw Ministerie). Uit dit rapport blijkt dat veel betrokkenen ziek zijn geworden van het toen gevoerde mkz-beleid.

Het is verheugend dat het Nederlandse beleid ten aanzien van de bestrijding van mkz sinds de uitbraak in 2001 is gewijzigd. Dat betreft met name de mogelijkheid van beschermende vaccinatie (vaccinatie voor het leven). De gevaccineerde dieren kunnen, net als de niet-gevaccineerde dieren, blijven leven. De (producten van deze) dieren kunnen vermarkt worden. De afzet dient gegarandeerd te zijn.

Onze aanbevelingen voor het mkz-beleid zijn in het kort:

• Geen ruimen van gezonde dieren.

• Inzet van (beschermende) vaccinatie bij mkz als bestrijdingsmethode.

• Preventieve ruiming is niet toegestaan; mkz moet bewezen zijn, d.m.v. gevalideerde en geaccrediteerde tests.

• De stand still van 72 uur (zie het mkz-draaiboek), die op alle fronten een echte stand still moet zijn, moet daarbij benut worden om onmiddellijk te gaan enten. Hier moet geen 72 uur mee gewacht worden. Dan houden we de hoeveelheid geënt product ook zo klein mogelijk.

• De afzet van (producten van) gevaccineerde dieren moet gegarandeerd zijn.

• De rijksoverheid is verantwoordelijkheid voor de gevolgen voor de volksgezondheid van haar beleid.

Wij hopen van harte dat u zich in zult willen zetten voor een humaan beleid.

Met vriendelijke dank voor uw aandacht,

hoogachtend,

Stichting Ent Europa

Diet Bredenoord, secretaris

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mevrouw Katharina Kardinal
Beleidsmedewerker Directie Dierlijke Agroketens en Dierenwelzijn
Dossierhouder MKZ
Directie Dierlijke Agroketens en Dierenwelzijn
Ministerie van Economische Zaken
Bezuidenhoutsweg 73 | 2595 AJ | Den Haag 
Postbus 20401 | 2500 EK | Den Haag

Per e-mail verzonden aan: k.kardinal@mineleni.nl

4 januari 2013

Betreft: Update beleidsdraaiboek mond-en-klauwzeer

Geachte mevrouw Kardinal,

De Stichting Ent Europa wil graag commentaar geven op en aanbevelingen doen ten aanzien van het Concept Beleidsdraaiboek Mond- en klauwzeer, versie 3.0 van november 2012. Wij bedanken u dat hiervoor de gelegenheid wordt gegeven.

• We zijn blij dat het Nederlandse beleid ten aanzien van de bestrijding van de dierziekte mkz gewijzigd is. Dat betreft vooral de mogelijkheden die nu ook in het draaiboek zijn opgenomen voor beschermende vaccinatie.

• Er zijn echter ook nog verbeterpunten. Het meest essentiële is het ruimen van gezonde dieren. Het is in onze ogen niet toegestaan om bij de bestrijding van een dierziekte gezonde dieren te doden, terwijl er een bewezen, goedwerkend medicijn is. Het doden van gezonde dieren is dus niet nodig om de dierziekte onder controle te krijgen, het is niet ethisch en ook buitengewoon slecht gebleken zowel voor de eigenaren van de dieren (mkz 2001) als voor vele anderen. Die worden daar juist ziek van (Onderzoek van Haaften/Kersten 2002).

• In de bijlage geven we onze aanbevelingen puntsgewijs. Eerst gaan we in op een aantal algemene punten, dan de verbeterpunten per pagina en tot slot hebben we nog een aantal vragen.

Mochten er vragen of onduidelijkheden zijn, dan zijn wij altijd bereid deze toe te lichten. Ook blijven we graag meewerken aan verbeteringen van het mkz-beleid. Blijft u ons op de hoogte stellen. Graag ontvangen wij van u een terugkoppeling op onze reactie.

Met vriendelijke groet,

Stichting Ent Europa

Diet Bredenoord, secretaris

Bijlagen:

Reactie Stichting Ent Europa op Concept Beleidsdraaiboek Mond- en klauwzeer, versie 3.0 van november 2012

4 januari 2013______________________________________________________________________

Algemeen

Goede punten uit het Draaiboek

• Wij onderschrijven dat het bestrijdingsbeleid van Nederland nu in eerste instantie gericht is op beschermende vaccinatie (vaccinatie voor het leven), dat de gevaccineerde dieren net als de niet-gevaccineerde dieren kunnen blijven leven en dat de producten van deze dieren vermarkt kunnen worden. Vaccinatie. P. 80.

• Isolatie en quarantaine staan in deze versie van het Draaiboek als mogelijkheden genoemd. Dit is wat ons betreft een eerste stap. Het is gewenst dit ook uit te breiden naar andere diergroepen.

• Gevolgen voor de volksgezondheid vormen nu een integraal onderdeel in het Draaiboek.

• Ethisch aspecten worden genoemd. Dit is een eerste stap. De ethische aspecten moeten gelijkwaardig worden uitgewerkt in uitgangspunten en afwegingen, zoals die ook zijn opgenomen t.a.v. economische en veterinaire aspecten.

• Geen gezonde dieren doden. P. 65.

Verbeterpunten voor het Draaiboek

• Zulke onomkeerbare maatregelen als het doden van dieren kunnen slechts genomen worden op basis van een bewezen mkz-besmetting. Het draaiboek biedt een overzicht van tests die op korte termijn uitsluitsel geven over de te stellen diagnose. Dit punt komt op verschillende plaatsen in het draaiboek terug. Zie p. 17. Zie ook p. 20, laatste alinea, waar staat gesteld dat aanwezige dieren zonder voorafgaande diagnosestelling worden gedood. Hier zijn wij, dat moge duidelijk zijn, dus beslist op tegen. Zie ook p. 31, laatste alinea. P. 47.
  
  

• Preventieve ruiming, p. 58, nog voordat de diagnose mkz is bevestigd, dient als mogelijkheid geschrapt te worden uit het draaiboek. Zie ook p. 59, waarbij het vaccineren ook een volwaardig alternatief is, waarbij vaccinatie altijd moet prevaleren boven preventief ‘ruimen’. En tevens p. 81, 9.3, Uitgangspunten, punt 2, 9.4.1.

• Het advies van de deskundigengroep lijkt bepalend voor de beslissing die over de bestrijdingsmethode wordt genomen. Echter deze groep, die kennelijk de enige is die de verantwoordelijke bewindspersoon adviseert, ‘brengt een onafhankelijk veterinair advies uit’. Het departementale beleidsteam gaat over de maatschappelijke, economische en beleidsmatige belangen. Wij missen hierbij de ethische aspecten. Onduidelijk is welke disciplines in dit team vertegenwoordigd zijn. Dat moeten dan wel deskundigen zijn op al deze aspecten, aangevuld met vertegenwoordigers van de sector. Dit is noodzakelijk voor een goede afweging tussen alle genoemde aspecten. P. 31, 81 en 82.

• De stand still moet benut worden om onmiddellijk te gaan enten. Dit ook om de hoeveelheid geënt product zo klein mogelijk te houden. Er moet geen 72 uur gewacht worden. In 2001 is gebleken dat enten de verspreiding van het virus heeft gestopt. Zie ook p. 58, par. 7.12. De stand still moet ook een echte stand still zijn. In deze periode dienen de bewegingen (mensen en dieren) tot het uiterste beperkt te worden, totdat alle dieren geënt zijn. Het moet niet mogelijk zijn ongevoelige dieren, bijvoorbeeld paarden, te vervoeren e.d. Zie ook 8.2.2. en 8.3.

• Niet genoeg kan benadrukt worden dat het een taak van de overheid is te zorgen dat voldoende vaccin direct beschikbaar is. Zie ook p. 32. Hier worden voorbeelden gegeven van contracten die het ministerie van EZ en de NVWA hebben afgesloten met bedrijven, maar hierbij worden de vaccins niet genoemd. Dit lijkt ons een ernstige omissie. Zie ook p. 62.

• Uit het Draaiboek wordt onvoldoende duidelijk of het vermarkten van (producten van) gevaccineerde dieren nu goed geregeld is.

• Preventie van besmettelijke dierziekten dient verbeterd te worden.

• De mogelijkheid om gehouden en bedreigde diersoorten in quarantaine te stellen, dient ook voor andere diergroepen opengesteld te worden. Dit geldt ook voor de mogelijkheid van isoleren.

Aanbevelingen per pagina

• Op p. 11 is aangegeven dat de verantwoordelijke bewindspersoon kan afwijken van de in dit draaiboek beschreven lijn en dat aan het draaiboek derhalve geen rechten kunnen worden ontleend. Dit betekent dat met het draaiboek wel bij de burgers allerlei verantwoordelijkheden en financiële consequenties neergelegd worden, terwijl zij geen enkele mogelijkheid hebben tot het ontlenen van rechten aan dit draaiboek. Hierdoor worden eenzijdig allerlei consequenties bij de burgers neergelegd, waar geen rechten aan verbonden kunnen worden. Dit lijkt ons niet gewenst. Als wij verplichtingen hebben als burgers, dan dienen we ook rechten te hebben. Die rechten dienen een plek te krijgen in het draaiboek.

• P. 38. Open communicatie. Er is aangegeven dat de overheid open communiceert over de mkz. Deze open communicatie moet ook voor alle andere betrokkenen gelden. Dit behoeft nadere formulering in het draaiboek. Via de media is ons bekend dat in de Q-koortsperiode mensen een verklaring moesten tekenen dat ze geacht werden geen contact met de pers te zoeken.

• P 39 par. 5.4.2. Aangegeven is dat er een vraag- en antwoordteam van het ministerie wordt geïnstalleerd. Graag attenderen wij u erop dat de ervaring bij de uitbraak van mkz in 2001 was dat een vergelijkbaar team van het ministerie niet of nauwelijks bereikbaar was. Graag opnemen in de tekst dat de bereikbaarheid voldoende moet zijn. Daarnaast was de ervaring dat een antwoord dagen op zich liet wachten. In crisistijd dient direct en adequaat antwoord gegeven te kunnen worden op de vragen.

• Aangegeven is dat vragen en antwoorden regelmatig worden geactualiseerd. Het is praktisch voor ons als belanghebbenden als steeds duidelijk aangegeven wordt welke de wijzigingen zijn.

• P. 40, 5.4.4. De overheid is ervoor verantwoordelijk dat inwoners van Nederland niet ziek worden van het gevoerde beleid. VWS is niet alleen verantwoordelijk voor de communicatie over geestelijke gezondheidsaspecten.

• P. 41. Evaluatie wordt vaak genoemd. Daar moet men van leren en daar moeten gevolgen aan verbonden worden voor de toekomst. Dit graag verwerken in de tekst.

• P. 43. Wij missen de uitwerking van Scenario J. Dit komt ook niet terug bij par. 6.3 De beleidsinstrumenten per scenario.

• P. 53, par. 7.6. Hygiëneprotocollen. Het is in de huidige beschrijving onduidelijk wat er precies van de sector verwacht wordt t.a.v. actualisatie van de protocollen en hoe de procedure moet verlopen rond de goedkeuring van de protocollen door de NVWA. Het is wenselijk dit nader uit te werken.

• P. 59, par. 714. U geeft aan dat vaccinatie een effectieve methode is om een mkz-uitbraak te bestrijden. Graag brengen wij onder uw aandacht dat het daarnaast ook een humane methode is en dat vaccinatie ook tegemoet komt aan ethische belangen.

• P. 62, 7.16.3 Ruimingsgebied. Een ruimingsgebied behoeft niet te worden ingesteld want u gaat direct over op beschermende vaccinatie.

• P. 73, par. 8.3.8. Destructiemateriaal. Welke afspraken zijn er gemaakt met het destructiebedrijf?

• P. 75, par. 8.4.5. Ophalen melk. Wie wijst de melkfabriek aan? En is er altijd een fabriek voorhanden?

• P. 78, par. 8.6. Maatregelenpakket buitengewone omstandigheden. Bij KB kan elke gewenste maatregel door de overheid genomen worden. Dit punt is niet verder uitgewerkt en laat doordoor grote onduidelijkheid bestaan over wat hiermee wordt bedoeld. Het komt de duidelijkheid van het draaiboek ten goed als dit punt nader wordt geduid.

• P. 80, par. 9.2. Aangegeven is dat voor de inzet van vaccinatie een afweging wordt gemaakt van veterinaire, ethische en economische argumenten. Zowel de veterinaire als de economische zijn nader aangeduid. Maar de ethische overwegingen niet. Voor de begrijpelijkheid van de afwegingen en de betekenis van ethische aspecten is het noodzakelijk de ethische overwegingen nader uit te werken.

• Bij de economische gevolgen dient ook aandacht te zijn voor de vervolgschade. Wij denken daarbij aan arbeidsongeschiktheid van o.a. dierenartsen, uitvoerders van het beleid, de agrariërs en hobbydierhouders en de financiële gevolgen van de psychische schade, zoals ook blijkt uit het door het ministerie uitgevoerde onderzoek van Van Haaften en Kersten (Rapport Veerkracht (2002)).

• P. 81, par. 9.2. Bij de nadelen van preventief ruimen dient meegewogen te worden dat ruimen ook het virus verspreidt, zoals in 2001 ten tijde van de mkz en tijdens de varkenspest is gebleken. Het heeft dus ook mede daarom de voorkeur te vaccineren en de veestapel met rust te laten, zoals u ook aanbeveelt in de paragraaf over wild (isolatie en rust).

• P. 85, Hoofdstuk 10. Er worden verschillende gebieden onderscheiden. Het verdient i.v.m. de begrijpelijkheid aanbeveling als er een duidelijke maatregelenset per gebied wordt beschreven. I.t.t. de huidige verwijzingen, één overzicht in één keer.

• P. 90, 10.3.4. Melk. Melkcontrole en melkmonsters zijn ongeacht de situatie binnen de regio toegestaan. Zo ook levende producten (sperma). Met het oog op de bestrijding van de dierziekte moeten hier meer restricties komen. Vgl. de contactbedrijven in de beginfase. Hier wordt volop de mogelijkheid geboden nog meer contactbedrijven te creëren.

• P. 93, 10.5 Herbevolken. Dit moet nog nader uitgewerkt worden met een nationale herbevolkingsregeling. Dit is een omissie. Degenen die het treft, moeten helderheid hebben op dit punt. Voorts dient meegewogen te worden dat na de mkz-crisis is gebleken dat het onmogelijk is direct een vergelijkbare veestapel aan te schaffen. Vergelijkbare dieren zijn gewoon niet te koop. Ervaringsfeit is dat men veel vee moet afstoten in de eerste jaren. Er verstrijken zo zes jaar voor men min of meer op het niveau is van de veestapel van voor de ‘ruiming’.

• P. 95, 11.1 Voor de hier genoemde dierhouders en bedrijven moet meer duidelijkheid vastgelegd worden. Nu wordt het afwegen van risico’s bij de betreffende houder neergelegd.

• P. 109, e.v. H. 12. Overige houderijen. Waarom zouden dieren op een kinderboerderij of op een hobbydierbedrijf minder risico zijn voor verspreiding van het mkz-virus? Graag onderbouwing. Voor deze dieren moeten dezelfde regels van kracht zijn.

• P. 116, 12.4.1 Overleg natuur. S.v.p. de landbouworganisaties toevoegen als belanghebbenden.

• P. 126.. Tabel 12. Bedreigde rassen. Deze lijst dient z.s.m. aangevuld te worden. Wij verzoeken u bij deze het mrij-vee aan te melden bij de FAO.

• P. 128, 12.7. Laboratoria. Verscherpte aandacht voor de mogelijkheid van ontsnappen van het virus. Dat is al enige keren gebeurd. Vlg. Nederland (begin jaren 80) en Engeland (na 2001).

• P. 131. Volksgezondheid. Het is positief dat hier een hoofdstuk aan wordt gewijd, maar inhoudelijk blijft het een onderbelicht punt. De gevolgen strekken zich veel verder uit dan hier beschreven. De genoemde getroffen groepen zijn de agrarische gezinnen en de hobbydierhouders, maar de gekozen bestrijdingswijze heeft ook effecten voor de inwoners in en buiten de diverse onderscheiden gebieden. Bovendien werden bijvoorbeeld uitvoerders van het gekozen beleid getroffen. Het is de taak van de overheid al deze groepen in ogenschouw te nemen. In het draaiboek richt men zich vooral op de periode tijdens een uitbraak van mkz, maar deze periode waarover men in de streek (en daarbuiten) de gevolgen voelt, beslaat decennia. Het is dan ook noodzakelijk deze termijn in ogenschouw te nemen. Niet genoeg kan benadrukt worden dat deze risico’s voor de volksgezondheid op korte en lange termijn dienen te worden meegewogen bij de te kiezen wijze van bestrijding van mkz. Op p. 131 is aangegeven dat de verantwoordelijkheid voor de psychosociale zorg ligt bij de reguliere hulpverleningsinstanties. Maar het is nu juist de verantwoordelijkheid van EZ en VWS om deze sociale, emotionele en psychosociale problemen te voorkomen. Mensen moeten niet ziek worden ten gevolge van het gevoerde beleid.

• P. 156, Bijlage 7. Boerderijzuivel. Hierbij zou de mogelijkheid opgenomen moeten worden dat de producten van deze bedrijven op vergelijkbare wijze met de reguliere zuivelproducenten verwerkt zouden kunnen worden en verkocht.

Onduidelijkheden en vragen

• De mogelijkheden bij vaccinatie voor het leven dienen kort en duidelijk in het draaiboek opgenomen te worden.

• Het is onduidelijk wat de status van een ‘carrier’ is en hoe met deze dieren wordt omgegaan. P. 15.

• Op sommige plaatsen in het draaiboek staat ‘varkens’, waar dat voor zover wij kunnen beoordelen niet bedoeld zal zijn.

• P. 68. De gekozen formulering: De maatregelen in dit gebied (vaccinatiegebied) zijn gelijk aan de maatregelen in het B/T-gebied, wekt de suggestie dat er ook in het B/T-gebied gevaccineerd zal worden. Uit andere formuleringen begrijpen wij dat dit niet de bedoeling is. Zo nodig correctie.

• p. 30. Par 4.4.2. Voor zover ons bekend worden de productschappen opgeheven (beleid kabinet Rutte II). Wij vragen ons af wat er nu gebeurt met het diergezondheidsfonds dat hier is ondergebracht.

• p. 37. Par 5.2.2. Wij zijn verheugd dat uw ministerie dit soort doelstellingen voor zichzelf stelt. Wij zijn benieuwd naar de gevolgen/consequenties die u voor uzelf trekt indien deze doelstellingen niet bereikt worden. Betekent dit dat als het doden van gezonde dieren maatschappelijk niet aanvaard wordt, u niet over zult gaan tot deze bestrijdingsmethode van de dierziekte mkz?

• P. 84, 9.7.1. Er wordt onderscheid gemaakt tussen gevaccineerde dieren en besmette dieren. Onduidelijk is welke maatregelen van kracht zijn m.b.t. besmette dieren. Bijvoorbeeld wat kan er met de melk gedaan worden, met het vlees of eventueel geboren kalveren?

• P. 87 en 159, Afbouwtabel. Deze is niet ingevuld. A.u.b. tabel invullen.

• P. 88. 10.3.1, Vervoer van evenhoevigen en ongevoelige diersoorten. Bepaalde mogelijkheden voor transport zijn strijdig met het zo snel en effectief mogelijk bestrijden van de dierziekte. Zie ook p. 99, waarbij paarden eenmalig het toezichtsgebied mogen verlaten. P. 100. Tijdens een mkz-crisis moeten paarden op de weg en het berijden van paarden verboden zijn. Zo min mogelijk dier- en mensbewegingen. Shows en evenementen moeten verboden zijn. Zie p. 101. Totdat alle dieren geënt zijn en de incubatietijd is verlopen.

• P. 121, tabel 10, H. 12, wild. Het is voor ons niet begrijpelijk waarom in een wildpopulatie het bestrijden van mkz voldoende is om het wild te isoleren, te monitoren en hekken en rasters te plaatsen, terwijl deze voorzieningen ook aanwezig zijn in de commerciële houderij en daar heel andere maatregelen van kracht worden.

• Graag blijven wij op de hoogte van de verdere voortgang en wijzigingen ten aanzien van het draaiboek.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10 jaar Ent Europa

Deze maand is het 10 jaar geleden dat er MKZ uitbrak in Nederland. Een periode die ik nooit zal vergeten. We runden toen als vreugdevol jong stel met vier kinderen van 9, 6, 4 en 2 ons prachtige gezinsbedrijf met 50 melkkoeien. De kinderen genoten volop mee van het bedrijf en kregen de liefde en het respect voor al wat leeft met de paplepel ingegoten.

Dat werd in één keiharde klap anders. Er brak MKZ uit, de besmetting verplaatste zich naar Noordoost Friesland en toen we de passer op de kaart zetten, bleken we precies in het toezichtsgebied te vallen. Net als alle andere boeren om ons heen raakten we letterlijk verlamd van angst. We konden niet meer van het erf af, ontvingen geen bezoek en durfden bijna niet meer naar de koeien te lopen uit angst om een besmetting te ontdekken. De regio leek veranderd in een oorlogsgebied met overal controleposten en soldaten. Via de televisie volgden we de afschrikwekkende ruimingen bij collega-boeren van wie we sommigen heel goed kenden.

Drie gebeurtenissen staan nog in mijn geheugen geprent. De eerste was dat ik mijn man tijdens één van die verschrikkelijke dagen aan de eettafel aantrof met het hoofd in zijn handen. Huilend van woede en verdriet, omdat hij het afslachten van al die gezonde beesten op de televisie niet meer aan kon zien.

De tweede was het telefoongesprek met collega Renze, een dag nadat zijn dierbare melkkoeien waren vernietigd. Nog erger dan het verlies van zijn melkkoeien, vond hij het verlies van het lievelingsschaap van zijn zoontje. Het jochie was maandenlang vroeg opgestaan om het diertje voor schooltijd te verzorgen en kon met geen mogelijkheid begrijpen waarom het hem werd afgenomen en gedood.

En tenslotte zie ik de zussen Bredenoord nog voor me, drie boerendochters die naar een manifestatie in Amsterdam waren gekomen en daar hun noodoproep voorlazen. Werkelijk alles hebben ze gedaan om te voorkomen dat hun broer de koeien kwijt zou raken die al vele generaties lang in de familie waren. Het mocht niet baten. Na twee verschrikkelijke maanden, toen het besmettingsgevaar al lang geweken was, werden hun dieren alsnog afgevoerd en gedood. Regels zijn regels…

Deze herinneringen hebben mijn leven blijvend veranderd. Natuurlijk waren de gebeurtenissen rond de MKZ niet te vergelijken met de persoonlijke verliezen waar ons gezin later mee geconfronteerd werd. Maar dit was een ánder, zeer groot verdriet. Want de manier waarop deze dierziekte bestreden werd, heeft mijn vertrouwen in de mensheid beschaamd. En dat was een groot verlies, dat nooit helemaal hersteld zal worden.

Maar er gebeurden ook andere dingen. Op een dag werd ik gebeld door Greetje Stulp, onderwijzeres in Dokkum. Zij stelde voor om in actie te komen. In eerste instantie had ik het gevoel dat ik dat gewoon niet kon, we werden helemaal opgeslokt door de spanning. Al pratende kwamen Arie en ik echter tot de conclusie dat de angst die we voelden, ook domweg vernederend was. Koeien van bevriende boeren werden gedood, gezinnen in diep verdriet gedompeld, ons stond misschien hetzelfde lot te wachten en we deden niks! De kinderen waren al begonnen met hun eigen actiecomité: ‘Enten en niet blijven zitten op je krenten!’ We beseften dat we niet achter konden blijven en in ieder geval strijdend ten onder moesten gaan.

Ik las een gedicht voor in een uitzending van Omrop Fryslan en riep iedereen op in actie te komen. De gevolgen waren enorm. Er kwamen honderden mails per dag binnen. Burgemeesters en dierenartsen schaarden zich publiekelijk achter ons initiatief. We kregen hulp aangeboden van een websitebouwer, een ontwerper, een reclameman, een internationale journaliste, een accountant. Een akkerbouwster uit Sexbierum selecteerde alle e-mails, zodat ik alleen de belangrijkste hoefde te beantwoorden, een boerin uit Ternaard bleek een professionele secretaresse, iemand fietste door heel Friesland om duizenden posters te plakken, een Leeuwarder drukker nam gratis al het drukwerk voor zijn rekening, een mechanisatiebedrijf betaalde de bussen naar de demonstratie in Den Haag, enzovoort, enzovoort.

We werkten letterlijk dag en nacht door. We noemden onze stichting Ent Europa, een initiatief van burgers en boeren, die zich op morele gronden verzetten tegen het ruimen van gezonde dieren. Onze eerste doelstelling was al bestaande initiatieven te verenigen tot één groot sterk geheel en zoveel mogelijk mensen naar de demonstratie in Den Haag zien te krijgen. De BBC kreeg er lucht van en liet ons naar Den Haag komen voor een hele serie interviews die over de hele wereld werden uitgezonden. Nieuwsitems in het NOS-journaal en in het Jeugdjournaal volgden. Het was een turbulente tijd, waarin ik voor het eerst een mobiele telefoon kreeg om alle vragen van reporters te beantwoorden. Arie zorgde thuis voor de koeien én de kinderen om mij in de gelegenheid te stellen om overal heen te gaan.

Hoewel we werkelijk alles geprobeerd hebben, hebben we de ruimingen niet kunnen tegen houden. De verdelgingsmachine ging onverbiddelijk door totdat het allerlaatste dier gedood was. Boeren moesten nog maandenlang hun vee verzorgen in de wetenschap dat ze uiteindelijk vernietigd zouden worden. Zelfs toen daar al lang geen veterinaire reden meer voor was. Behalve de dieren is daarmee ook de boeren en andere betrokkenen onpeilbaar leed aangedaan. Dat zal ik nóóit vergeten.

Toch heb ik behalve de zwartste kant van de mens ook de mooiste kant leren kennen in deze strijd. Zóveel mensen hebben zó hard gewerkt om het tij te keren.

Na de crisis bleef Ent Europa bestaan. Het werk verschoof van publiekelijk actie voeren naar tijdrovende arbeid achter de schermen. We gingen met 500.000 handtekeningen naar Brussel en naar den Haag, volgden alle (wetenschappelijke) publicaties op MKZ-gebied en analyseerden en bekritiseerden wetsvoorstellen, richtlijnen en beleidsdraaiboeken. We bleven vasthouden aan ons louter morele standpunt, hebben ons nooit verbonden aan enige politieke organisatie of landbouwbelangen en we voerden de discussie altijd op basis van de feiten. Geleidelijk aan verwierven we een grote kennis m.b.t. het non-vaccinatiebeleid en alle gevolgen daarvan. Uiteindelijk werden we zelfs uitgenodigd door de politiek en de wetenschap om mee te denken.

Alle inzet van de tegenstanders van het non-vaccinatiebeleid lijkt niet vergeefs. Het grote publieke verzet heeft zich vertaald in bezinning op een ander beleid. Niet langer zal MKZ vanzelfsprekend met ruiming bestreden worden. Bij een volgende uitbraak zal vaccinatie gebruikt mogen worden als middel om de uitbraak in te dammen. Helaas zijn er nog steeds geen harde afspraken gemaakt over de afzet van gevaccineerde dieren en produkten. Maar de politiek kan niet meer heen om de massale afkeuring van het ruimingsbeleid door de Nederlandse bevolking.

Ik blader nog eens door alle publicaties op onze site. Wat is er de laatste tien jaar met een enorme inzet gewerkt door de mensen van Ent Europa. Terecht zijn we als stichting in 2009 genomineerd voor de EBN Europa Democratie Award. Europarlementariër Esther de Lange sprak van een ‘geslaagd burgerinitiatief dat ervoor gezorgd heeft dat de problematiek op de politieke agenda kwam en dat uiteindelijk het beleid werd aangepast.’

Ik dank een ieder die zich ingezet heeft om een herhaling van 2001 te voorkomen.

Christien Schneider
Voorzitter Ent Europa
Raard, maart 2011

Aan Zijne Excellentie
drs. M. Rutte
Ministerie van Algemene Zaken

19 maart 2011
Betreft: mkz-uitbraak tien jaar geleden; situatie nu; toekomst

Zeer geachte heer Rutte,

Deze maand is het tien jaar geleden dat mond- en klauwzeer (mkz) uitbrak in Nederland. Er is op dit moment veel publiciteit rond mkz. Dat is goed, want er is sinds de uitbraak en de bestrijding daarvan in feite nog te weinig veranderd. De Stichting Ent Europa is opgericht in 2001 ten tijde van de mkz-crisis. De Stichting keurt het ruimen van gezonde dieren op morele gronden af. Wij wenden ons tot u als onze minister-president met het volgende.

De bestrijding van mkz – een besmettelijke dierziekte waarvoor een beproefd medicijn bestaat – vond in 2001 op grond van het non-vaccinatiebeleid en vanwege economische belangen plaats op een wijze die de afschuw van de Nederlandse bevolking opwekte. Slechts 26 bedrijven waren getroffen door mkz; 265.000 gezonde dieren werden ‘geruimd’. Een bestrijdingswijze een beschaafde natie onwaardig. Vanuit de gehele samenleving werd hiertegen breed geprotesteerd.

Veranderingen werden ingezet. Maar we zijn nog niet waar we wezen moeten. Op dit moment schrijft het mkz-draaiboek, gebaseerd op de gewijzigde Richtlijn uit 2003, het volgende voor: bij verdenking (wij stellen: mkz moet middels een zorgvuldige test bewezen zijn) ruiming van het verdachte bedrijf, het contactbedrijf en bedrijven in een straal van 1 km en een stand still van 72 uur. Wij bepleiten de stand still tevens te gebruiken door meteen te gaan enten. Enten stopt de verspreiding van het virus en niet het ruimen, dat is in 2001 bewezen. Op deze wijze houden wij de hoeveelheid geënt product zo klein mogelijk. De afzet van de geënte producten dient gewaarborgd te zijn.

Via deze brief doen wij een dringend beroep op u uw invloed aan te wenden en te bewerkstelligen dat het beleid bij een onverhoopte uitbraak van mkz op de meest mens- en diervriendelijke wijze wordt toegepast: de verspreiding van het virus zo snel mogelijk, op een humane wijze indammen, enten, geen gezonde dieren doden en garanties voor de afzet van geënt product. Er moeten duidelijke afspraken zijn, die niet tijdens de rit gewijzigd kunnen worden. Het moet niet zo zijn dat allerlei bedenkingen en allerlei (tegenstrijdige) adviezen van deskundigen op het cruciale moment spaken in het wiel steken. Er is altijd gesteld dat het beleid gewijzigd moet worden in een periode van rust en niet tijdens een crisis. Dit is een goed moment voor aanpassing van het beleid. Wij willen geen herhaling van 2001.

Wij vertrouwen erop dat wij in deze zaak op uw steun als minister-president kunnen rekenen.

Met vriendelijke groet,
hoogachtend,

Diet Bredenoord

Stichting Ent Europa

Bestrijding MKZ:
kwestie van lange adem

Maandag is het precies tien jaar geleden dat de MKZ-crisis uitbrak. Illustratief voor de omvang van de ramp was dat 'MKZ-crisis' in 2001 het meest gebruikte woord was.

Met reden, want drie maanden lang waren eerst de uitbraken, daarna het vaccineren en tot overmaat van ramp het ruimen van meer dan 265.000 gezonde dieren dagelijks voorpaginanieuws. Inmiddels is er veel ten goede gekeerd, maar infecties blijven een bedreiging voor de veestapel.

Het eerste geval werd vastgesteld op woensdag 21 maart, de eerste lentedag. Maar wat de voorbode van het voorjaar had moeten worden, bleek een koudegolf die de IJsselvallei teisterde, en later eveneens Sprang-Capelle, Ee en Anjum, en Kootwijkerbroek. Nederland leefde mee, bij het zien van enorme grijpers vol dode dieren met verkrampte poten, mannen in witte en blauwe pakken die stallen in- en uitliepen, die gele en groene laarzen in emmers dompelden, die met veewagens in colonne over ontsmettingsmatten reden. 's Avonds ging het destructiewerk in bundels licht spookachtig verder. Het is goed MKZ in historisch en mondiaal verband te zien. Dieren gaan er over het algemeen niet dood aan, wel lijden ze pijn en geven ze geen melk. Na een paar weken is het over. Maar de veeziekte is zeer besmettelijk. Eeuwenlang sloeg het virus bijna elk jaar toe. Vooral in 1911, precies een eeuw geleden, was er sprake van een uitzonderlijke epidemie, die als een veenbrand telkens weer oplaaide. Meer dan een derde van de boeren kreeg MKZ in de stal. Zieke dieren moesten worden afgemaakt; de rest van de veestapel ging naar het slachthuis. Dat stuitte op fel verzet. Tot in de Tweede Kamer werd het rigoureuze afmaaksysteem op 'uitgemoorde' boerderijen gehekeld, want het leidde tot een 'morele schadepost' en onherstelbaar verlies van kostbaar stamboekvee. Geen wonder dat iedereen blij was met een entstof tegen MKZ, vanaf 1953 wettelijk verplicht. Maar in 1991 kwam er een verbod. Veelal wordt gesteld dat de agrarische sector dit zelf heeft gewild, maar dat is de halve waarheid. Het waren juist grote boeren die via standsorganisaties - voorlopers van LTO Nederland – hun concurrentiepositie in het buitenland wilden behouden en zo mogelijk uitbreiden.

Ook de overheid en de wetenschap (Wageningen) stonden hier achter. Het was de tijd van schaalvergroting en gespecialiseerde bedrijven. Vooral varkenshouders, sterk op export gericht, hadden veel invloed.

Veel minder bekend is dat op plaatselijk niveau vooral dierenartsen en melkveehouders waarschuwden tegen het non-vaccinatiebeleid. Ethisch onverantwoord, lieten ze weten; een uitbraak zou een ramp voor mens en dier betekenen.

Toen in 1997 de varkenspest woedde en elf miljoen dieren werden gedood, nam de druk toe en stuurden bezorgde boeren een open brief naar het ministerie van Landbouw. Maar alles bleef bij het oude, onder verwijzing naar de handelsbelangen. Hoe belangrijk die zijn, bleek uit een tv-debat, vijf dagen na de ontdekking van het eerste geval. Daarin klonk het vastberaden: 'Het virus moet eruit, zo snel mogelijk'.

Onderbelicht bleef ook de IJsselvallei als bakermat van het mrij-vee. Rond Welsum en Nijbroek, waar MKZ de kop opstak, liepen maas-rijn-ijssel-koeien: sober, robuust en mak, bestemd voor melk en vlees. Dit inheemse ras bepaalt de cultuurhistorische identiteit van de streek. Hier staan geen boerderijen die alles zetten op uitbreiding en nieuwste technologieën, maar wonen boeren met relatief kleine bedrijven die zich verknocht weten met hun dieren van foklijnen, vaak al generaties terug ontwikkeld. Juist dan trekt ruiming diepe sporen. Evenmin was er oog voor de schadepost aan toerisme en recreatie. Die bedraagt officieel 375 miljoen euro, maar volgens de sector moet dat een veelvoud zijn, waarvoor nooit compensatie werd geregeld. Nu zijn sinds 2001 wel enkele zaken ten goede gekeerd. Diverse rapporten wijzen op de psychische en maatschappelijke gevolgen van een uitbraak. Nederland organiseerde onder leiding van landbouwminister Veerman een conferentie in Brussel om vaccinatie mogelijk te maken. Massaal afmaken van gezonde dieren was niet langer acceptabel. Er kwam inderdaad een nieuwe richtlijn die vaccineren mogelijk maakt. Maar de afzet bleef de grootste hobbel. De voedselindustrie is bevreesd dat de consument de producten laat staan. Dus is nog steeds het oude beleid van kracht.

Pas de laatste tijd valt er beweging te bespeuren. Zo lieten Duitse, Britse en Spaanse slachterijen vorige maand weten geen problemen meer te hebben met vleesverkoop van ingeënte dieren. En van melk kan kaas worden gemaakt, vrij voor export binnen de EU.

Maar zonder vaccinatie is er geen houden aan. In 2007 was het bijna opnieuw raak, toen tot twee keer toe in Engeland een virus uit een laboratorium ontsnapte. Alleen al het afgelopen halfjaar werd MKZ aangetroffen in Rusland, Bulgarije, Vietnam, Kazachstan, Mongolië, Taiwan, Japan, Birma, Mozambique, Zimbabwe, Zambia, Nigeria, Zuid-Afrika, Botswana, China en Zuid-Korea. Dat laatste land kreeg het wel heel zwaar te verduren. Het lukte maar niet de ziekte onder controle te krijgen. Van 5664 boerderijen werden meer dan drie miljoen varkens en koeien afgemaakt. Dat gebeurde op barbaarse wijze: dagelijks gingen op het dichtbevolkte platteland honderdduizend dieren levend op de brandstapel, net als in Engeland in 2001. Later werden ze levend begraven. Uit gebrek aan plekken week men zelfs uit naar nationale parken. Terecht leverde deze methode een storm van kritiek op. Met name christenen en boeddhisten - samen meer dan de helft van de bevolking - lieten van zich horen. Zij eisten stopzetting van onnodig dierenleed.

Vorige week meldde de Zuid-Koreaanse overheid dat het overweegt de gehele veestapel van dertien miljoen dieren de komende vijf jaar maar weer gewoon te vaccineren, al krijgt het dan een lagere status in het handelsverkeer. Volgens internationale richtlijnen krijgt een land de hoogste status terug - met maximale vrijheid van export - drie maanden na de dood van het laatste dier.

Bij inenting en laten leven duurt dat minimaal twee jaar. Zuid-Korea gebruikt gelukkig gezond verstand. Als meer landen dat doen, kan het non-vaccinatiebeleid eindelijk op de schop.

Inmiddels is wel veterinair succes geboekt met de bestrijding van de runderpest, eveneens besmettelijk en nog vernietigender omdat deze ziekte wel tot de dood leidt. In oktober vorig jaar meldde de voedsel- en landbouworganisatie FAO van de VN dat de pest wereldwijd is uitgeroeid. De laatste uitbraak was tien jaar geleden in Kenia. Het is voor de tweede keer dat de wetenschap zo met een virus afrekent; eerder lukte dat met de pokken.

De onderzoekers willen deze aanpak gebruiken om ook andere infecties als MKZ uit te delgen. Europese boerenclubs hebben daartoe al opgeroepen. Maar gezien de vele uitbraken zal het nog jaren duren voor dit vruchten afwerpt. Niet ingeënt vee blijft uiterst kwetsbaar, dus terugkeer naar vaccinatie ligt nu het meest voor de hand.

Tjirk van der Ziel is milieujournalist en lid kenniskring Religie in media en publieke ruimte aan de
Christelijke Hogeschool Ede

Bron: Nederlands Dagblad, 21 maart 2011

Na mkz-crisis nu tijd voor herstel breuk economie en ethiek

Boeren moesten tijdens de mkz-crisis handelsbelangen verkiezen boven het behoud van vee. Economie en ethiek raakten los van elkaar. Het wordt tijd dat we die twee weer samenvoegen, schrijft dr. Tjirk van der Ziel.

We kennen de beelden: koeien, spuiten, grijpers, tranen, wanhoop. Tien jaar geleden waarde het mkz-virus rond, met hartverscheurende taferelen tot gevolg. Wat in dat voorjaar gebeurde, heeft veel boerengezinnen tot in het diepst van hun ziel gegriefd: mogen anderen dan zomaar over mijn vee beschikken? Niemand kon zich voorstellen dat alle dieren weg zouden moeten.

Toen het eenmaal zo ver was, kwam de klap des te harder aan. Velen stopten, maar ook gingen velen door, want de boer wilde zelf bepalen wanneer het tijd werd om de staldeuren te sluiten. Dus pakte men de draad weer op en kocht nieuw vee. Maar de heimwee bleef: de koeien waren vreemd, er kleefde niets vertrouwds aan ze. Iedereen was huiverig om zich te hechten, uit verdriet en uit angst voor herhaling.

De mkz-crisis betekende een aanslag op hun identiteit als boer, die goed voor zijn dieren wil zorgen omdat ze aan hem zijn toevertrouwd. Die identiteit bestond uit vier delen. Ten eerste moraal: dieren houden heeft een zinvol doel – maar toch werden gezonde dieren zinloos gedood. In de tweede plaats eergevoel: de veestapel is de trots van elke veehouder – maar opeens werden ze hardhandig onteigend. Ten derde respect: boer-zijn is een belangrijk beroep in de samenleving – maar nu zijn we niet meer gewenst. En tot slot vrijheid: een boer is baas op eigen erf – maar al snel bleek hij verlengstuk van het beleid. Het viel de boeren helemaal rauw op het dak toen eind mei, vlak na de laatste ruiming, het bericht binnenkwam dat Brussel weer Argentijns vlees van gevaccineerde dieren wilde importeren.

Nog altijd hebben veel boeren moeite hun gevoelens te tonen of erover te praten. Daarvoor zitten het verdriet en de frustratie over onrecht te diep. In feite heeft de mkz-crisis economie en ethiek uit elkaar getrokken, door ze tegenover elkaar te plaatsen. Boeren werden gedwongen te kiezen voor handelsbelangen, terwijl ze in hun hart voor behoud van hun vee kozen.

Tien jaar na de crisis wordt het tijd om beide weer bijeen te brengen: economie ís ethiek. Dat komt neer op afstand nemen van een mythe die ons al sinds de negentiende eeuw in een ijzeren greep houdt: de mythe van vooruitgang dankzij technologie. Ook het non-vaccinatiebeleid is gestoeld op hardnekkig geloof in beheersing van besmettelijke veeziekten.

Dat is echter een illusie. De structuur van het complexe, mondiale landbouwsysteem zorgt ervoor dat een uitbraak kan uitgroeien tot een crisis van het gehele platteland. Machines kun je uitzetten, levende wezens niet, en een onzichtbaar virus al helemaal niet.

In 2001 liet de vaststelling van mkz te lang op zich wachten. Daardoor kreeg het virus kans zich te verspreiden. Er waren problemen met het ophalen van melk; daarna slingerden lange rijen vrachtwagens met geruimde dieren over het platteland. Dat alles leidde tot een buitenproportionele aanpak, wat blijkt uit de verhouding tussen aantal geïnfecteerde en gedode dieren: 26 bedrijven op ruim 260.000 stuks vee, ofwel 1 op 10.000. In het Verenigd Koninkrijk, nog veel zwaarder getroffen, was de verhouding 1 op 320.

Voor 2001 leefde er al in brede lagen van de samenleving onvrede over de industriële wijze van de veehouderij. Pas na de mkz-crisis kwam de discussie hierover goed op gang. Dat heeft geresulteerd in een fundamentele herbezinning, en nieuwe wegen richting duurzamere landbouw met oog voor dierenwelzijn. Op een Europese conferentie eind 2004 stond het ethische aspect hoog op de agenda. Iedereen was het erover eens: massavernietiging van gezonde dieren is voortaan taboe. „We hebben het niet over vleeslappen op pootjes”, vatte een Britse dierenarts de discussie toen kernachtig samen.

De nieuwe Wet dieren, in 2009 door de Tweede Kamer aangenomen, benadrukt de intrinsieke waarde van het dier voluit. Helaas kreeg dat geen vervolg in afschaffing van het non-vaccinatiebeleid. De signalen zijn echter hoopgevend.

Ook de Partij voor de Dieren wist van de maatschappelijke onmin te profiteren. Terecht stelt zij vragen over de relatie tussen mens en natuur. Maar door een karikatuur te scheppen van ”de boer”, brengt men economie en ethiek niet dichter bij elkaar. Boeren zijn onmisbaar in het doordenken van deze relatie. Juist zij staan dicht bij het leven in oervorm.

Van groter belang zijn vragen over vervreemding en teloorgang van een besef van ”het goede leven”. Ten diepste zijn deze religieus van aard. Onder agrariërs tekent zich een voorhoede af die elke dag probeert een brug te slaan naar de samenleving, in het besef dat de landbouwsector alleen in gezamenlijkheid op nieuwe leest kan worden geschoeid.

De auteur is als ruraal socioloog gepromoveerd op de mkz-crisis van 2001. Hij werkt als milieujournalist en is lid van de kenniskring ”religie in media en publieke ruimte” aan de Christelijke Hogeschool Ede.

Bron: Reformatorisch Dagblad, 14 maart 2011

Schilderij gemaakt is door Hans Hoekstra uit Surhuisterveen n.a.v. de mkz crisis.
Geeft heel treffend de situatie van toen.

 

 

In de stilte

In de stilte zal het sneeuwen
Op het land is't ak'lig koud
De onschuld is het offer 
van een hele dwaze fout
En de raaf die strijkt zijn veren
Op een hekje zonder doel
Want duizend lammeren sterven 
In een vuile modderpoel
In het land waar generaties
Zweetten en wroetten op het veld
Waar de wind, het gras, de zon,
geen donder geven om het geld

Fryslân's hart dat ligt open
Fryslân's hart nu zonder vee
En het bloed dat zal wel stollen
MAAR WEL ELKE DAG OPNIEUW

En duizend lammeren sterven
Zonder reden zonder zin
Maar zelfs die duizend lammeren
Zijn in aantal nog te min

En de grutto raast zijn klachten 
Op de straffe noorderwind
En onze leiders kunnen niet wachten
Om te jagen op de wind

In de schuur daar ligt een kalfje,
In een hoekje, heel alleen
Maar niemand kan haar horen
Want 'Ús Mem' is heel ver heen

Je was een land van vee en boter
Een land van akkers en groene kaas
Van trotse sterke Friezen 
Maar wie is er hier nu de dwaas…………

Fryslân's hart dat ligt open
Fryslân's hart nu zonder vee
En het bloed dat zal weer stollen
MAAR WEL ELKE DAG OPNIEUW
En duizend kalveren sterven
Ook dat ene kleine kalf
Zonder reden zonder mis'
Omdat het pas geboren is

………………

Wie kan het tij nog keren
En dicht deze wonden?