Verslag conferentie (On)mogelijkheden van een nieuwe vorm van dierziektebestrijding - het beleid van meerdere kanten belicht
9 december 2003, Utrecht, Universiteit Utrecht, Faculteit Diergeneeskunde

Ir. G.J.M. Braks (dagvoorzitter), Inleiding
Braks geeft aan dat het beleid aan heroverweging toe is. Hij noemt de volgende redenen: globalisering, nieuwe technologische ontwikkelingen, ontwikkelingen rond markervaccin en de ontwikkelingen in de samenleving.

Drs. C.J. Kalden (S-G LNV), De mogelijkheden en onmogelijkheden van een nieuwe vorm van dierziektebestrijding
Braks merkt bij zijn introductie op dat Kalden, als S-G een belangrijke functie heeft op het ministerie, zeker als het om crisisbeheersing gaat. Kalden spreekt namens de minister van Landbouw; hij verwoord dienst beleidsopties. Het ruimen van grote hoeveelheden gezonde dieren (m.n. hobbydieren, voegt Kalden toe, echter: alle dieren zijn gelijk) is veruit de meest impopulaire beleidsmaatregel van de afgelopen jaren. Het ruimen van gezonde dieren went niet. Daar krijg je nooit eelt van op je ziel. Het is volstrekt begrijpelijk dat je met maatregelen, die maatschappelijk draagvlak moeten ontberen, niet kunt doorgaan. Concreet zijn mogelijkheden bereikt om te vaccineren bij kvp en mkz. Vanaf nu zal fundamenteel anders omgegaan worden met een uitbraak van mkz én kvp. Rond besmette bedrijven wordt gevaccineerd, niet-zieke, gevaccineerde dieren worden niet geruimd. We gaan niet preventief enten, maar we zetten enten in als bestrijdingsmiddel bij een uitbraak. De groep te vaccineren bedrijven moet zo klein mogelijk gehouden worden. Uitgangspunten zijn:
· preventie (hygiëne, gevaarlijke contacten, insleep),
· bestrijding op zo'n manier dat er zo weinig mogelijk dierenlevens mee gemoeid zijn
· en zo weinig mogelijk economische schade wordt aangericht
Vaccinatie is een belangrijk nieuw instrument, omdat we nu een markervaccin beschikbaar hebben. Wat betreft de afzet van producten: de overheid moet zorgen dat er geen juridische belemmeringen zijn en moet voorlichting geven over de consumptie van de producten. Of er een markt voor is hangt af van (de inzet van) het bedrijfsleven.

Drs. A.M. Akkerman (dierenarts van origine, werkzaam bij LNV), Internationale grenzen aan dierziektebestrijding
Vanuit zijn functie houdt Akkerman zich bezig met de internationale grenzen; heeft hij te maken met de EU en de OIE (waarbij 164 landen nu zijn aangesloten).
Problemen zijn:
· medefinanciering vanuit Brussel,
· de onvoorspelbaarheid van een uitbraak en het verloop van besmettelijke dierziekten,
· de afzet, de markt voor producten van geënte dieren.
Mogelijkheden/kansen zijn:
· kvp heeft geleid tot een nieuwe Europese Richtlijn, waarin het gebruik van markervaccins en tests is betrokken, afgekomen op 5 december 2003.
· nzake mkz is in de zomer van 2003 een nieuwe Richtlijn uitgevaardigd, die mogelijkheden geeft voor (nood)vaccinatie, gevaccineerde dieren die gezond zijn blijven in leven.
· wat de vogelpest betreft valt een nieuwe Richtlijn te verwachten in de tweede helft van 2004, wanneer het voorzitterschap in Nederlandse handen is. We moeten zorgen dat dit onderwerp dan op de agenda staat
· regionalisatie: een land gaat gedeeltelijk op slot.
· vaccinatie is een (geaccepteerde) bestrijdingsmethode.
· in Europees verband doen we verder onderzoek.
Voorop staat dat het virus geëlimineerd moet worden. Maatschappelijk verantwoorde dierziektebestrijding staat hoog op de agenda.
Afzet: de sector moet die regelen.

Prof. dr. J.A. Stegeman (eveneens dierenarts, verbonden aan de Faculteit Diergeneeskunde UU), Effectiviteit van vacccinatie tegen mkz en kvp
Voor dit soort ziekten bestaat een goed alternatief, namelijk vaccineren. In de jaren 80 zijn de voordelen van vaccineren buiten ons gezichtsveld gaan vallen, men is gaan ruimen i.p.v. enten. Uitbraken hebben niets te maken met intensivering van de veehouderij. Risico's bij vaccineren zijn: bescherming tegen de ziekte betekent niet automatisch bescherming tegen de infectie. Virusdragers konden niet worden opgespoord. Europees beleid was gericht op hygiëne en ruimen. Een aantal cijfers:
kvp 1997/1998: 12 miljoen dode dieren
mkz: 2001: 260.000 dode dieren; 26 uitbraken
vogelpest 2003: 30 miljoen dode dieren, 255 uitbraken
Het ruimingsbeleid heeft ons land niet gebracht wat het ervan verwachtte, alle reden dus voor een herbezinning. Met behulp.van. markervaccins kunnen wij besmette dieren onderscheiden van gevaccineerde dieren. Sinds 2003 kunnen virusdragers worden opgespoord. Vaccineren voorkomt niet alleen de ziekte, maar stopt ook de verspreiding van ziektekiemen. WTO stelt: uitgangspunt is dat dierziekten op verschillende wijzen bestreden mogen worden, maar de beperkingen moeten in die verschillende situaties wel dezelfde zijn. Massaal ruimen was een keuze. Nu, met de beschikbaarheid van markervaccins, kunnen wij beter kiezen voor vaccineren.

Jolanda Streekstra (boerin, namens de Stichting Ent Europa), Ent Europa in belang van mens en dier
Mevrouw Streekstra belicht voornamelijk de sociaal-psychologische kant bij een uitbraak en de bestrijding van een besmettelijke dierziekte. Ent Europa is op morele gronden tegen het ruimen van gezonde dieren en heeft vanaf het begin van de mkz-crisis gepleit voor vaccineren als bestrijdingsmiddel en het in leven laten van de dieren. De sociaal-psychologische kant krijgt nu meer aandacht, wat een goede stap vooruit is.
Braks sluit haar af met deze woorden (na het lied van Gerrit Breteler): het was stil in de zaal, dat zegt hoe betrokken iedereen bij deze materie is.

S.J. Schenk (LTO Nederland), Vaccinatie: gevolgen voor de boer
Voor de boeren heeft met name de mkz zware sociale gevolgen gehad (o.a. Landbouw en Armoede zal dat niet met Schenk eens zijn; ook de kvp heeft diepe wonden geslagen). Hij staat voorts stil bij economische punten. Het non-vaccinatiebeleid was wel goed, maar als er nu een uitbraak is moet je enten. Hij verwijst naar de sheets van Stegeman, die aangeven dat er tijdens het non-vaccinatiebeleid veel minder uitbraken waren van besmettelijke dierziekten dan in de periode dat er preventief geënt werd. De omzet van de veehouderij in Nederland bedraagt 22 miljard euro.
Monitoring is een verantwoordelijkheid van de overheid én het bedrijfsleven. Vaccinatie is in zijn optiek de sluitpost. 2/3 van onze productie wordt geëxporteerd. Na de nieuwe richtlijnen is alleen de afzet van varkensvlees nog een probleem. De houding van LTO Nederland is altijd wat gemakzuchtig geweest. En: ander beleid mag geen belemmeringen geven voor de afzet. Als Veerman zegt: ik vaccineer, en de industrie zegt: ik haal de melk niet op, dan zit de boer met de gebakken peren. De keten zal zijn verantwoordelijkheid moeten nemen.

Prof. dr. Ir. R.B.M. Huirne (Wageningen Universiteit), Economische analyse van bestrijdingsmaatregelen
Huirne spreekt over de economische aspecten van dierziektebestrijding en laat zijn uit eerdere bijeenkomsten bekende modellen en schema's zien. Hij stelt: wij (wetenschappers) nemen geen beslissingen, maar proberen de feiten op tafel te leggen, waar de politiek zijn voordeel mee kan doen/op basis waarvan de politiek zijn beslissingen kan nemen.
Preventie staat voorop (hygiëne, structuur van de bedrijven, tracing & tracking). Het best scorende model is: vaccineren en laten leven. Huirne geeft zelf aan dat de criteria, die in het model ingevoerd moeten worden, heel subjectief zijn.

J. Mulder (Europarlement, VVD), Nog veel veranderingen van Europees dierziektebeleid noodzakelijk
Mulder somt de conclusies van de EU Enquêtecommissie op:
1. identificatie was volstrekt onvoldoende
2. dit virus was nog niet eerder in Europa; mogelijk binnengekomen door illegale import van dierproducten
3. controle buitengrenzen is abominabel; risico is groot dat er weer een uitbraak komt
4. geen van de deskundigen die geraadpleegd zijn, pleitte voor herinvoering van preventieve vaccinatie (vanwege de vele stammen en de hoge kosten)
5. bij de massale ruiming van dieren waren in alle bezochte landen de emoties identiek
6. de massale ruimingen van dieren, zoals wij die gekend hebben, kunnen wij niet meer hebben. We moeten overgaan op ringvaccinatie; dit is ook een aanbeveling van de onderzoekscommissie
7. de producten van geënte dieren moeten in de regio verkocht kunnen worden.
Mulder verwacht dat bij etikettering van producten van geënte dieren die producten door de consument niet gekocht zullen worden. Er is grote financiële onzekerheid voor de toekomst. De vraag is of wij het wel kunnen betalen als er een uitbraak mocht komen. Per jaar bedragen de kosten van besmettelijke dierziekten 1,5 miljard euro. Dat bedrag bleef ongeveer op de Europese landbouwbegroting over, maar met 10 nieuwe lidstaten erbij zal er in de toekomst geen geld meer zijn en zal een andere oplossing gezocht moeten worden. Volgens Mulder zijn de markervaccins nog niet internationaal goedgekeurd. Er zal een Europees diergezondheidsfonds moeten komen. Nu is het nog zo dat bij kvp 50% uit Europa komt, bij mkz 60% en bij bse 70%.
Tot slot de volgende opsomming:
· preventie aan de buitengrenzen
· ringvaccinatie en verkoop van producten in de regio
· onderzoek met overheidsgeld naar markervaccins
· creëeren van een Europees diergezondheidsfonds

Na de pauze volgt discussie.
Volgens Mulder zijn de markervaccins nog verre van volmaakt en door de OIE nog niet goedgekeurd. Intervet stelt dat er twee goedwerkende markervaccins in geval van kvp zijn gevalideerd. De onderscheidende tests zijn nog niet goedgekeurd. Voor mkz is een goed werkend markervaccin beschikbaar, maar goedkeuring hiervan door in laatste intstantie de OIE heeft nog niet plaatsgevonden. Dit heeft te maken met de foutenmarge.
Afzet. Mulder: niet etiketteren. Petten (NZO): het ligt allemaal niet zo eenvoudig.
Akkerman stelt tijdens de discussie: we gaan vaccineren als het uit de klauwen gaat lopen. Niet duidelijk is welk moment hij daarmee bedoelt. Eveneens merkt Akkerman op dat tijdens een crisis altijd meer mogelijk is dan men van tevoren denkt.
Akkerman: de kortingen zijn van de baan, d.w.z. bij vogelpest en bij mkz, maar nog niet bij kvp.
Iedereen is verheugd over het goede nieuws dat bij een uitbraak geënt gaat worden en dat de (gezonde) dieren blijven leven. Het laatste probleem is nu nog de afzet, maar iedereen draait een beetje om de hete brij heen. Zowel de overheid als het bedrijfsleven dient in deze zijn verantwoordelijkheid te nemen en met elkaar op korte termijn tot goede afspraken te komen.
Benadrukt moet ook worden het goede nieuws dat in de gevallen van mkz en vogelpest de kortingen van de baan zijn.

Braks sluit af: Deze conferentie is zeer nodig en relevant. Meer dan 50% van de aanmelders hebben we moeten teleurstellen. Er is ook nog veel onduidelijkheid. De weg naar vaccinatie is nog niet obstakelvrij. Er moet hard aan gewerkt worden om die te stroomlijnen.
Conclusie: zo weinig mogelijk dieren ontijdig doden. Waar liggen de grenzen? Welke prijzen moeten er gelden? De minister wil in de toekomst vaccinatie inzetten. Dat zal onder bepaalde voorwaarden gebeuren. Welke consequenties zijn daaraan verbonden? Braks maakt zich zorgen over een plotselinge confrontatie.

Van harte welkom op deze conferentie over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een nieuwe vorm van dierziektebestrijding. We zijn hier bij elkaar om te praten over het Nederlandse beleid voor dierziektebestrijding. Dat is gebaseerd op Europese regelgeving; sinds 1992 geldt in de Europese Unie het non-vaccinatiebeleid. Die eerste drie letters - N O N - zetten we vandaag op scherp. Er zijn mensen die ze graag meteen helemaal zouden wegstrepen. Dat kan niet zomaar. Maar we gaan ze wél gedeeltelijk tussen haakjes zetten. Ik kom daar straks op terug.

We hebben de afgelopen jaren diverse dierziekten bestreden. De uitbraken waren niet gering en de bestrijding moest dus ook stevig worden aangepakt. U weet allemaal wat dat inhield: grootscheeps ruimen van gezonde dieren. Die aanpak heeft elke keer weer veel maatschappelijke weerstand opgeroepen. Dat hebben we gezien bij de bestrijding van BSE, Klassieke Varkenspest, MKZ, en dit jaar bij de bestrijding van Vogelpest. Het ruimen van grote hoeveelheden gezonde dieren, en vooral ook het ruimen van hobbydieren, is met afstand de meest ímpopulaire beleidsmaatregel van de afgelopen jaren. De samenleving voelt zich met dit beleid als een voet in een te kleine schoen. Allerlei maatschappelijke groeperingen roepen: die schoen past ons niet; we krijgen er steeds weer blaren van. En er ontstaat ook geen eelt; het ruimen van gezonde dieren blijft een gevoelige kwestie.

Als overheid kun je niet doorgaan met maatregelen die het maatschappelijk draagvlak structureel moeten ontberen. En dat willen we bij LNV ook niet. Dus is het noodzakelijk dat er fundamenteel anders wordt omgegaan met een uitbraak van een zogeheten 'lijst-A dierziekte'. LNV wil een maatschappelijk verantwoorde manier van dierziektebestrijding, waarbij zo min mogelijk gezonde dieren worden gedood. Daarvoor zetten we ons al enige tijd in. We hebben het probleem op de agenda gezet in Brussel. We hebben het internationale veld in beweging gezet, denk aan de OIE. En we hebben iets bereikt, namelijk de concrete mogelijkheid om te vaccineren met een markervaccin bij de bestrijding van uitbraken van Klassieke Varkenspest en MKZ. Dus vanaf nu zal er fundamenteel anders omgegaan worden met een uitbraak van een lijst-A dierziekte. In geval van Mond en Klauw Zeer of Varkenspest zal er rond de besmette bedrijven worden gevaccineerd. De niet-besmette, gevaccineerde dieren worden niet geruimd. Vaccinatie wordt dus ingezet als bestrijdingsinstrument, niet als preventief instrument.

Ik besef dat dit verhaal verdere nuancering behoeft. Om te beginnen: we kunnen vaccinatie alleen toepassen in goed overleg met de Europese Commissie. En het zal waarschijnlijk niet mogelijk zijn om meteen te gaan vaccineren rond het eerste besmette bedrijf. In sommige gevallen zal vaccinatie helemaal niet nodig blijken te zijn, bijvoorbeeld als er geen verdere verspreiding wordt verwacht. Maar als vaccinatie wel nodig blijkt, zal het in alle gevallen noodzakelijk zijn om het te vaccineren gebied zo klein mogelijk te houden.

Elke dierziektecrisis is anders, maar de uitgangspunten van de nieuwe bestrijdingsmethode blijven in alle gevallen hetzelfde. Om te beginnen is preventie belangrijk. Het bedrijfsleven is verantwoordelijk voor voldoende maatregelen op het gebied van onder andere hygiëne in de stallen, het voorkómen van gevaarlijke contacten en het voorkómen van gevaarlijke ziektekiemen op het bedrijf en binnen de Nederlandse grenzen. Als er onverhoopt toch een dierziekte uitbreekt, bestrijden we die op zo'n manier dat er zo weinig mogelijk dierenlevens mee gemoeid zijn. Ook proberen we zo min mogelijk economische schade aan te richten. In deze beleidslijn is vaccinatie een belangrijk nieuw instrument, althans in het geval van KVP of MKZ, omdat voor deze ziekten markervaccins beschikbaar zijn, waarmee met specifieke testen besmette dieren van gevaccineerde dieren kunnen worden onderscheiden. Bij een uitbraak van één van deze ziekten, is vaccinatie bedoeld om verspreiding tegen te gaan. Zoals ik al zei, er zal geen sprake zijn van preventieve vaccinatie.

Dit nieuwe beleid zal grote consequenties hebben. Het positieve punt is natuurlijk dat er niet meer grootschalig hoeft te worden geruimd, waardoor de maatschappelijke weerstand kan afnemen. Maar wat gaat er gebeuren met de producten van gevaccineerde dieren? Vanuit de overheid, Nederland en de lidstaten, moeten we zorgen dat er geen juridische beperkingen meer zijn en zorgen voor heldere communicatie. Zal daarvoor een markt zijn?

We hebben dus nog lang niet alles in kannen en kruiken. Er moet nog veel werk worden verzet. Door de minister van LNV en door het departement, maar ook door u. Het ministerie moet het vaccinatiebeleid verder uitwerken. Het bedrijfsleven moet zich ondertussen inzetten voor goede afspraken in de keten, over de afzet van producten van gevaccineerde dieren. De primaire verantwoordelijkheid voor de afzet ligt bij het bedrijfsleven. Uiteraard is de overheid bereid ondersteuning te bieden. Ook de inzet van alle andere betrokken partijen is cruciaal. Daarom ben ik blij dat we vandaag bij elkaar komen om ons perspectief op de nieuwe ontwikkelingen te delen. Ik wens u een succesvolle conferentie. En ik dank u voor uw aandacht.

Geachte aanwezigen,

In de eerste plaats willen wij het Ministerie van LNV bedanken voor de uitnodiging en de gelegenheid die we vanmiddag krijgen om de sociaal-psychologische kant van het non-vaccinatie beleid te belichten.
Het valt ons op dat deze zijde van het beleid steeds meer aandacht krijgt en nu als een volwaardig aspect in de setting van deze conferentie is opgenomen.
Wij ervaren dit als een zeer positieve verbetering t.o.v. het verleden.

Ent Europa is opgericht tijdens de MKZ-crisis van 2001 uit protest tegen het zinloos doden en vernietigen van gezonde dieren.
Een boerin en een onderwijzeres uit Friesland besloten dat er iets móest gebeuren. Ze wilden liever strijdend ten onder gaan, dan lijdzaam af moeten wachten tot het noodlot toe zou slaan.

Sinds de oprichting hebben we ca. 500.000 handtekeningen verzameld o.a. via onze website en op allerlei grote evementen. Dit geeft aan dat er vanuit de samenleving geen draagvlak is voor het ruimingsbeleid.
We hebben deze handtekeningen aangeboden aan de Europese- en Nederlandse overheid.

Op grond van morele overwegingen keuren wij het ruimen van gezonde dieren af en zijn van mening dat het doden van gezonde dieren geen optie mag zijn als er een beproefd en goedwerkend medicijn tegen MKZ voorhanden is. Bovendien vormen de geënte dieren en de producten geen enkel gevaar voor de volksgezondheid.
In de praktijk is gebleken dat niet de stamping-out methode, maar de ringvaccinatie's het virus hebben gestopt. De enting bleek helaas een judas-kus, en zo werden gezonde dieren geofferd op het altaar van de economie.

In Nederland zijn 260.000 dieren vernietigd. 3000 bedrijven werden geruimd, waarvan slechts 26 bedrijven daadwerkelijk waren besmet. Dit betekend dat voor 1 besmet bedrijf, 113 bedrijven werden geruimd.
In twee maanden tijd werden 180 kortgedingen aangespannen door radeloze veehouders en hobbydierhouders. Tevergeefs. Hun kerngezonde geënte dieren moesten dood, terwijl het virus reeds was bedwongen. De verdelgingstrein raasde voort. We vragen ons vaak af hoe het zo ver heeft kunnen komen
De crisis zelf beschouwen we als een roetzwarte bladzijde in de geschiedenis van de Europese eenwording. We moeten ons schamen tegenover al diegenen voor wie voldoende voedsel geen vanzelfsprekendheid is. Directeur generaal Diouf van de wereldvoedselorganisatie FAO beschuldigde in december de EEG van onethisch handelen. Hij kan in niet-Westerse landen niet uitleggen waar het Westen mee bezig is.

Het besluit om in 1991 het non-vaccinatiebeleid in te voeren is genomen op basis van economische overwegingen. Dit terwijl juist het ent-beleid Nederland 40 jaar had beschermd tegen een epidemie. De dieren en de produkten werden al die tijd probleemloos vermarkt. Sinds 1991 zijn de dieren zijn niet langer beschermd tegen MKZ, terwijl er binnen Europa veel diertransporten plaatsvinden. Het virus kan elk moment toeslaan en zich razendsnel verspreiden. Het virus is onzichtbaar en houdt zich niet aan regels, wetten en grenzen.
Het ruimingsbeleid zou goedkoper zijn dan het jaarlijks enten van de dieren.
Het bleek al snel dat de aannames voor deze berekening niet juist zijn.
In de berekening zijn uitsluitend de kosten van de agrarische sector bij een uitbraak meegenomen. De overige sectoren zoals de recreatiesector en ook de schade voor de volksgezondheid zijn buiten beschouwing gelaten. Bovendien is er geen rekening gehouden met de immateriële schade die het beleid tot gevolg heeft.

De crisis en de genomen maatregelen hebben diep ingrijpen in de samenleving:
Wegen werden afgezet, ontsmettingsposten ingesteld, in het hele land werden recreatiegebieden afgesloten en grote evenementen werden afgelast.
Maar bovenal heeft de crisis diep ingegrepen in de levens van veehouders, hobbydierhouders en kinderen.
Alhoewel MKZ een dierziekte is, zijn er voor de gezondheid van mensen ernstige gevolgen.
Veel mensen zijn in het ongeluk gestort.
Dierenhouders zaten gedwongen, geïsoleerd op hun boerderij.
Kinderen moesten thuis blijven van school en konden niet met vrienden spelen. Mensen leefden op een vulkaan van spanning.
Verdriet, woede, pijn, radeloosheid, angst, stress, spanning, slapeloosheid, wantrouwen, verzet, hebben gedurende lange tijd het leven in de ruimings- en toezichtsgebieden bepaald. De angst voor het dreigende verlies van de dieren was verlammend, maar ook gevoelens van vernedering en machteloosheid speelden mee. Lijdzaam toe moeten zien hoe eigen en andermans dieren worden afgenomen. Je kunt er niets tegen doen, je mag er niets tegen doen.
Als opvoeder sta je met lege handen t.o.v. je kinderen, hoe kun je uitleggen dat hun dier dood moet. Dat dat mag vanwege het geld? Bij velen is de wond tot op de dag van vandaag nog niet geheeld.
Ook voor uitvoerders is het beleid slecht. Dierenartsen bijv., opgeleid om zieke dieren beter maken, waren gedwongen gezonde dieren te doden.
De ruimingen gingen dikwijls gepaard met dierenleed. Er zijn voorbeelden te over van misstanden, inherrent aan het beleid.
Uit het onderzoeksrapport Veerkracht uitgevoerd door Alterra blijkt, dat 25% van de getroffen dierenhouders is getraumatiseerd.
Uit gegevens van de KNMvD komt naar voren dat ca. 15% van de uitvoerders van het beleid nog steeds last heeft van wat men tijdens de crisis heeft meegemaakt.
Erkenning van de ernst van de situatie is belangrijk. Zonder deze erkenning wordt herstel ernstig bemoeilijkt. Dit wordt ook bevestigd door het Instituut voor Psychotrauma.

Het volgende voorbeeld illustreert dit:
De handtekeningenactie zijn we gestart op een basisschool in het Friese Anjum. Omdat juist ook kinderen geraakt zijn door het mkz-beleid. Het Jeugdjournaal was aanwezig. Toen de kaarten waren uitgedeeld schreef een meisje van 8 jaar meteen haar naam achterop de kaart. De filmploeg registreerde dit en vroeg haar over mkz. Voor de camera vertelde ze wat er bij hen thuis op de boerderij was gebeurd. Na afloop van die dag kwam haar meester naar ons toe en vertelde dat hij zijn ogen niet had kunnen geloven: Juist dit meisje had in die twee maanden na de ruiming niet willen praten over wat er was gebeurd en hoe ze zich voelde.
Maar nu had ze eindelijk het gevoel dat er aandacht was voor het probleem, dat ze gehoord werd, dat er erkenning was voor het verdriet.

We onderschrijven de woorden van psychiater Ellinger:
"De geestelijke gezondheid van een grote bevolkingsgroep is ernstig in gevaar gebracht. Er zijn ter wille van economische belangen waarden geschonden, welke niet geschonden mogen worden. Wanneer wij aan het geld, aan de economie, zo'n absolute waarde toekennen, betekent dit een absolute ontwaarding van onszelf, van mens en dier. We moeten ons bevrijden van de geldreligie door weer waarde toe te kennen aan het leven in de schepping en onszelf. De mens leeft niet van brood alleen."

De overheid mag de beginselen van behoorlijk bestuur niet over het hoofd zien. Ze moet zich bewust zijn van de gevolgen die haar beleid heeft.
Ook de afzet van produkten moet gewaarborgd zijn. Hiertoe moet een positief beleid gevoerd worden vanuit de overheid naar de partijen en de keten. Van de overheid en de retailers mag een maximale inspanning worden verwacht om de handel in producten van gevaccineerde dieren mogelijk te maken.
In dit licht spreken wij de verwerkende industrie aan op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Inmiddels is de eerste grote stap in de goede richting gemaakt. De Europese
Richtlijn is gewijzigd en beschermende vaccinatie is toegestaan. De volgende stap is deze mogelijkheid vertalen naar het Nederlandse beleidsdraaiboek.
De brief die wij van Minister Veerman ontvingen sterkt ons in het vertrouwen daarop. Hij schrijft namelijk: "Ondanks de hierboven beschreven problematiek, zal ik bij een volgende uitbraak van MKZ kiezen voor vaccinatie waarbij dieren blijven leven."

Het is inmiddels bijna drie jaar na de mkz-crisis. Er is veel gesproken, geëvalueerd, onderzocht. Er is gedemonstreerd, er zijn boeken geschreven als document, schilderijen gemaakt, gedichten geschreven, liederen gemaakt.
Het beleid heeft zoveel ellende teweeg gebracht. Dit had nooit mogen gebeuren en mag zeker nooit weer gebeuren.
Het is tijd om de opgedane kennis en de nieuwe inzichten om te zetten in een moreel en ethisch verantwoord beleid. Samen hebben we voldoende wils- en geestkracht om te belsuiten voor een humaan beleid. Heilzaam voor dieren, dierenhouders, uitvoerders van het beleid en voor de maatschappij.

Kunstenaar Gerrit Breteler, geraakt door wat hij om zich heen zag gebeuren tijdens de mkz-crisis, heeft zijn gevoelens vertolkt in een lied. Het lied wordt gezongen in het Fries; de vertaling loopt mee op het scherm. We sluiten onze presentatie af met dit lied.
Hartelijk dank voor uw aandacht.

LIED: In de stilte.

In de stilte zal het sneeuwen
Op het land is't ak'lig koud
De onschuld is het offer
van een hele dwaze fout
En de raaf die strijkt zijn veren
Op een hekje zonder doel
Want duizend lammeren sterven
In een vuile modderpoel
In het land waar generaties
Zweetten en wroetten op het veld
Waar de wind, het gras, de zon,
geen donder geven om het geld

Fryslân's hart dat ligt open
Fryslân's hart nu zonder vee
En het bloed dat zal wel stollen
MAAR WEL ELKE DAG OPNIEUW

En duizend lammeren sterven
Zonder reden zonder zin
Maar zelfs die duizend lammeren
Zijn in aantal nog te min

En de grutto raast zijn klachten
Op de straffe noorderwind
En onze leiders kunnen niet wachten
Om te jagen op de wind

In de schuur daar ligt een kalfje,
In een hoekje, heel alleen
Maar niemand kan haar horen
Want 'Ús Mem' is heel ver heen

Je was een land van vee en boter
Een land van akkers en groene kaas
Van trotse sterke Friezen
Maar wie is er hier nu de dwaas…………

Fryslân's hart dat ligt open
Fryslân's hart nu zonder vee
En het bloed dat zal weer stollen
MAAR WEL ELKE DAG OPNIEUW
En duizend kalveren sterven
Ook dat ene kleine kalf
Zonder reden zonder mis'
Omdat het pas geboren is

………………

Wie kan het tij nog keren
En dicht deze wonden?

De beleidswijzigingen
De conferentie heeft zowel betrekking op KVP (Klassieke Varkenspest) als MKZ, de zogenaamde lijst-A-dierziekten. Dus ook de beleidswijzigingen hebben daar betrekking op. In geval van MKZ of KVP zal er rond het besmette bedrijf worden gevaccineerd. De niet-besmette, gevaccineerde dieren worden niet geruimd. Vaccinatie wordt dus ingezet als bestrijdingsinstrument, niet als preventief instrument. Wanneer het punt bereikt is dat de Minister zal besluiten dat er gevaccinneerd zal gaan worden is niet duidelijk. Ook tijdens de conferentie werd dit punt niet nader uitgewerkt of toegelicht. Veel nadruk werd gelegd op de afzet van de producten van de gevaccineerde dieren. Algemeen werd dat als een probleem gevoeld. De retail houdt zich afzijdig van deze vraag. Uit contacten tussen de Tweede Kamer en de Consumentenbond tijdens de MKZ-crisis bleek echter dat de consumentenbond geen problemen voorzag voor de afzet van deze producten. Dat beeld wordt bevestigd doordat direct na de MKZ er in de supermarkten vlees lag uit Argentinië van gevaccineerde runderen (binnen de toen nog gehanteerde termijn van weer vrije handel na één jaar na enten). Dit vlees werd gewoon verkocht. Toch blijft de afzet een mogelijke bottle-neck voor de uitvoering van het nieuwe dierziektebestrijdingsbeleid. Daar moet flink aan gewerkt worden de komende tijd om dat op te lossen.
De beleidswijzigingen moeten nog doorgevoerd worden in de beleidsdraaiboeken van LNV, en voor zover ons bekend ook in de Gezondheids- en Welzijnwet voor dieren. LNV heeft geen duidelijkheid gegeven dat ze dat zullen doen en met welk tijdpad.
Tijdens het voorzitterschap van de EU van Nederland, tweede helft 2004, wil Nederland de nieuwe richtlijn voor Vogelpest agenderen.

Epidemiologie (Stegeman)
Stegeman gaf aan dat we het afgelopen decennium bij dierziektebestrijding stelselmatig gekozen hebben voor ruimen van gezonde dieren terwijl er toch goede vaccinatiemogelijkheden zijn. Na drie epidemieën is duidelijk dat we onze mogelijkheden om deze te bestrijden met ruimingen overschat hebben. Bestrijding van een virus gaat beter met vaccineren dan met ruimen.
De WTO geeft aan dat dierziekten op verschillende wijze bestreden mogen worden, als het eind resultaat maar vergelijkbaar is. Dit is het zgn. gelijkheidsbeginsel. Massaal ruimen is dus een keuze.

LTO Nederland (Schenk)
Met betrekking tot de wetgeving gaat het de goed kant op. De afzet van producten moet wel goed geregeld worden, de financiële consequenties mogen niet worden afgewenteld op de producenten, de boeren dus. LTO is voorstander van direct vaccineren, na vaststellen van MKZ of KVP. Dan worden de mogelijke problemen van afzet van producten van deze dieren zo gering mogelijk. Niet eerst wachten tot het virus zich verspreid heeft over 'grote delen' van Nederland.
LTO start een initiatief om in Europees verband met betrokken organisaties mogelijkheden te bespreken voor de afzet van de producten.

Positief
Iedereen is positief over het gewijzigde beleid. Ook de aanwezige varkensboeren waren unaniem positief over de mogelijkheden voor enten. Dat was in het verleden nog anders.

Niet positief
In de discussie door LNV wordt wel aangegeven dat er geen maatschappelijk draagvlak is voor massaal ruimen van gezonde dieren. Maar geheel voorbij wordt gegaan aan wat de gekozen bestrijdingsstrategie voor effecten heeft en heeft gehad op de mensen. Dit is geen item. Ent Europa kreeg wel de mogelijkheid om de sociaal-psychologische kant van het non-vaccinatiebeleid te belichten, maar daar werd tijdens de conferentie niet op nader gereageerd. LNV vertaalt de gevolgen niet naar eigen beleidshandelen.
Zorgelijk dat de overheid klaarblijkelijk nog steeds niet ziet dat er vele malen meer mensen ziek worden van dit beleid, dan dat er dieren ziek zijn geworden van MKZ.
Goed beleid is ethisch en moreel verantwoord. Dat zijn de basiseisen waaraan beleid in Nederland moet voldoen. De overheid moet de beginselen van behoorlijk bestuur handhaven en zich rekenschap geven van de gevolgen van haar beleid.
Niet positief is eveneens dat de afzet van (producten van) geënte dieren nog niet is geregeld. Hier is wel een begin mee gemaakt in werkgroepen die door LNV zijn ingesteld, maar het overleg lijkt momenteel wat op dood spoor te zitten. Overheid en bedrijfsleven dienen hierover samen afspraken te maken en wel op korte termijn om in geval van een onverhoopte uitbraak goed voorbereid te zijn.